นิวรณ์

สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค นิวรณสูตร ข้อ ๓๔๕ แสดง นิวรณ์ ๕ คือ

กามฉันทนิวรณ์ ๑ พยาบาทนิวรณ์ ๑ ถีนมิทธนิวรณ์ ๑ อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์ ๑ วิจิกิจฉานิวรณ์ ๑

อกุศลธรรมที่ชื่อว่านิวรณ์ ด้วยอรรถว่า เพราะกางกั้น คือ รัดรึงจิตไว้

ล้วนแต่รัดรึงไว้ แต่ก็เพิ่มกำลังหรือลักษณะอาการขึ้น เช่น นอกจากจะรัดรึงติดแน่นแล้ว ยังกางกั้นไว้อีกด้วย นั่นคือลักษณะของนิวรณธรรม

ธรรมสังคณีปกรณ์ อภิธรรมปิฎก นิวรณโคจฉกะ ข้อ ๙๓๑ แสดง นิวรณ์ ๖ คือ

กามฉันทนิวรณ์ ได้แก่ โลภเจตสิกที่เกิดในโลภมูลจิต ๘ ดวง

พยาปาทนิวรณ์ ได้แก่ โทสเจตสิกที่เกิดกับโทสมูลจิต ๒ ดวง

ถีนมิทธนิวรณ์ ได้แก่ ถีนเจตสิก มิทธเจตสิก ที่เกิดกับอกุศลสสังขาริก ๕ ดวง

อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์ ได้แก่ อุทธัจจเจตสิก กุกกุจจเจตสิก ซึ่งอุทธัจจเจตสิกที่เป็นนิวรณ์เกิดกับโมหมูลจิตอุทธัจจสัมปยุตต์ และกุกกุจจนิวรณ์ ได้แก่ กุกกุจจเจตสิกที่เกิดกับโทสมูลจิต ๒ ดวง

วิจิกิจฉานิวรณ์ ได้แก่ วิจิกิจฉาเจตสิกที่เกิดกับโมหมูลจิตวิจิกิจฉาสัมปยุตต์

อวิชชานิวรณ์ ได้แก่ โมหเจตสิกที่เกิดกับอกุศลจิตทุกดวง

นี่ก็เพิ่มเจตสิกขึ้นจากกายคันถะ คือ มีทั้งโลภเจตสิก โทสเจตสิก ถีนเจตสิก มิทธเจตสิก อุทธัจจเจตสิก กุกกุจจเจตสิก วิจิกิจฉาเจตสิก และโมหเจตสิก

กุกกุจจเจตสิกจะเห็นได้ว่า ไม่เป็นอกุศลธรรมจำพวกอื่นเลย นอกจากเป็นนิวรณ์จำพวกเดียวเท่านั้น

ฟังและอ่านเพิ่มเติม ชุด อกุศลธรรม ๙ กอง แผ่นที่ 1 ตอนที่ 3