ชาติ ชรา พยาธิ มรณะ
ข้อความในอรรถสาลินี นิกเขปกัณฑ์ พระบาลีนิทเทส สังเวคทุกะ มีข้อความว่า
ฐานะอันเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจ คือ ชาติ ชรา พยาธิ มรณะ
พอที่จะหาได้ไม่ยาก ใช่ไหม ชาติ ความเกิด ชรา ความแก่ พยาธิ ความเจ็บไข้ได้ป่วย มรณะ ความตาย ควรที่จะเป็นสิ่งที่ทำให้เกิดสังเวคะ คือ ความสลดใจ เพราะเหตุว่าชาติเกิดขึ้นขณะใด พิจารณาได้เลย ย่อมนำมาซึ่งชรา ใครซึ่งเกิดมาแล้ว หรือวัตถุสิ่งหนึ่งสิ่งใดก็ตามที่เกิดมาแล้ว ที่จะไม่เก่าคร่ำคร่า ไม่ชราลง เป็นสิ่งซึ่งเป็นไปไม่ได้เลย
นี่คือความไม่เที่ยง ขณะที่สิ่งนั้นยังไม่เก่าคร่ำคร่า ก็น่าดู น่าพอใจ แต่เมื่อถึงกาลถึงเวลาที่จะเปลี่ยนแปลง ซึ่งก็จะต้องถึงในวันหนึ่ง คือ ความชรา ความไม่สะดวกกายไม่สบายกายทั้งหลาย ก็เป็นสิ่งซึ่งไม่พึงปรารถนา ไม่เป็นที่น่ายินดี แต่ว่าถ้าไม่มีชาติ ความเกิด ชรา พยาธิ มรณะ ก็ย่อมมีไม่ได้ ซึ่งทุกคนที่เกิดมาแล้วก็ต่างวัย แต่ว่าถ้าใครมีสติปัญญาที่จะพิจารณาเสียตั้งแต่ยังไม่ชรา หรือว่ายังไม่มีโรค ก็จะเห็นได้จริงๆ ว่า ไม่มีใครที่สามารถจะพ้นไปได้เลย ถ้าเป็นอย่างนี้แล้ว ก็ย่อมเกิดความพยายามที่จะทำให้ถึงการพ้นจากชาติ ชรา พยาธิ และมรณะ แม้ว่าเป็นสิ่งซึ่งยากที่จะถึงค่ะ แต่ก็มีทางที่จะถึงได้ด้วยการอบรมเจริญปัญญาขึ้นเรื่อยๆ
