อาการของสติขั้นต่างๆ
อัฏฐสาลินี ได้แสดงลักษณะอาการของสติขั้นต่างๆ ซึ่งทำให้มีชื่อต่างๆ คือ
ธรรมชาติที่ชื่อว่าสติ โดยที่เป็นความระลึกได้ บทนี้เป็นบทแสดงสภาวะของสติ
ภาวลักษณะของสติ คือ การระลึกได้
ที่ชื่อว่า อนุสสติ โดยที่ระลึกเนื่องๆ เพราะระลึกบ่อยๆ
เพราะฉะนั้น ก็มีสติที่ระลึกได้อย่างหนึ่ง และอนุสสติที่ระลึกเนืองๆ บ่อยๆ
ชื่อว่า ปฏิสสติ โดยที่ถึงเฉพาะ เพราะเหมือนไปตรงหน้า
คือ ไม่หันเหไปทางอื่นเลย นั่นคือลักษณะของสติ คือ ถึงเฉพาะเหมือน ไปตรงหน้า อย่างขณะที่กำลังฟังพระธรรม จิตใจหันเหไขว้เขวไปทางไหนหรือเปล่า กำลังฟังอยู่ หลงคิดเรื่องอื่นไปนิดหนึ่ง ขณะนั้นขาดสติ ใช่ไหม แต่ขณะที่ไม่หลงไปทางอื่นเลย โดยที่ถึงเฉพาะ เพราะเหมือนไปตรงหน้า นั่นคือลักษณะที่เป็น ปฏิสสติ เป็นลักษณะของสติ
อาการที่ระลึก ชื่อว่า สรณตา
สติชื่อว่า ธารณตา เพราะทรงจำสิ่งที่ได้ฟัง และเล่าเรียนมาไว้ได้
เป็นอย่างนี้ไหม เทียบกันได้ ท่านผู้ฟังมีสติชื่อไหนบ้าง เพราะชื่อของสติ แสดงอาการต่างๆ ของสติที่เกิดขึ้น ถ้าศึกษาธรรมด้วยความเข้าใจก็ ทรงจำสิ่งที่ได้ฟัง และเล่าเรียนมาไว้ได้ สตินั้นชื่อว่า ธารณตา
ภาวะที่ไม่เลื่อนลอย ชื่อว่าอปิลาปนตา โดยหมายความว่า หนักแน่น คือ ดิ่งเข้าไปในอารมณ์
สติชื่อว่า อสัมมุสนตา เพราะไม่หลงลืมสิ่งที่ทำคำที่พูดแม้ที่ล่วงเลยมานาน
ที่ชื่อว่า สตินทรีย์ เพราะครอบครองความเป็นใหญ่ในลักษณะของสติที่ปรากฏ
ที่ชื่อว่า สติพละ เพราะไม่หวั่นไหวในเพราะความประมาท
ที่ชื่อว่า สัมมาสติ เพราะเป็นสติที่ถูกต้อง นำออกไปจากสังสารวัฏฏ์ เป็นกุศล
สติชื่อว่า อสัมมุสนตา เพราะไม่หลงลืมสิ่งที่ทำคำที่พูดแม้ที่ล่วงเลยมานาน