จิตเกิดโดยไม่รู้อารมณ์ไม่ได้
จิตเป็นลักษณะของสภาพธรรมที่เป็นใหญ่ในการรู้แจ้งของลักษณะที่ปรากฏ คือ อารมณ์ อารมณ์ คือ สิ่งที่จิตกำลังรู้ แม้ว่ารูปใดมีเหตุปัจจัยเกิด แต่ในขณะนั้นจิตไม่ได้รู้รูปนั้น รูปนั้นไม่ใช่อารมณ์ ต้องเฉพาะสิ่งที่จิตกำลังรู้ เป็นอารมณ์ของจิต
อารมณ์ในภาษาธรรม คือ สิ่งที่ถูกจิตรู้ ซึ่งในภาษาไทยจะเป็นความหมายอื่น เช่น อารมณ์ดี อารมณ์ไม่ดี ก็เพราะเหตุว่าเห็นดีบ้าง ได้ยินดีบ้าง ได้กลิ่นดีบ้าง ในวันหนึ่งๆ เราก็บอกว่าอารมณ์ดี แต่ความจริงเราพูดถึงปลายเหตุในภาษาไทย แต่ตัวเหตุจริงๆ ต้องมีจิตเกิดขึ้น และมีอารมณ์ที่กำลังปรากฏให้จิตรู้ จิตต้องรู้อารมณ์ จิตเกิดโดยไม่รู้อารมณ์ไม่ได้ เมื่อเป็นสภาพรู้ ต้องมีสิ่งที่ถูกรู้ จะมีอารมณ์โดยไม่มีจิตไม่ได้ เพราะอารมณ์หมายความถึงสิ่งที่ถูกจิตกำลังรู้
รูปไม่เป็นอารมณ์ได้ไหม -ได้ แต่อารมณ์ต้องเป็นสิ่งที่จิตกำลังรู้ ถ้าอารมณ์เป็นรูป ก็คือรูปที่จิตกำลังรู้ “รูป” เป็นรูป ไม่ใช่จิต เจตสิก นิพพาน “เจตสิก” ไม่ใช่จิต ไม่ใช่รูป ไม่ใช่นิพพาน “รูป” ไม่ใช่จิต ไม่ใช่เจตสิก ไม่ใช่นิพพาน “นิพพาน” ไม่ใช่จิต ไม่ใช่เจตสิก ไม่ใช่รูป ต้องเป็นสภาวธรรมที่ต่างกัน และมีความหลากหลายที่ทำให้สภาพธรรมที่ปรากฏในวันหนึ่งๆ ต่างกันไป แต่ไม่เที่ยง ไม่ใช่สาระที่เราควรจะติดข้องมาก เพราะเหตุว่าเกิดแล้วดับ จนไม่มีอะไรเหลือ