จิตนี้แทงตลอดได้ยาก
อัฏฐสาลินี จิตตุปปาทกัณฑ์ มีข้อความว่า
พระผู้มีพระภาคประทานโอวาทว่า
จิตนี้แทงตลอดได้ยาก เหมือนการร้อยแก้วมุกดาด้วยใช้แสงสว่างแห่งฟ้าแลบ ฉะนั้น เพราะความที่จิตเป็นธรรมชาติที่มีกาลเล็กน้อยยิ่งนัก ฉะนั้นพึงทำความอุตสาหะ และความเอื้อเฟื้อเป็นอย่างมากในการแทงตลอดจิตนั้น
การที่จะประจักษ์ความเกิดขึ้นและดับไปของนามธรรมและรูปธรรม ไม่ใช่ของง่ายเลย จะต้องเจริญปัญญาอบรมจนกระทั่งรู้ชัดรู้ทั่วจริงๆ และความสมบูรณ์ของ ปัญญาก็จะเกิดขึ้นเป็นลำดับขั้น เป็นความสมบูรณ์จริงๆ รู้ชัดจริงๆ รู้ทั่วจริงๆ จึงจะประจักษ์ความเกิดดับของนามธรรมและรูปธรรมได้ ถ้าง่ายๆ คงจะไม่ต้องทรงแสดงความยากไว้อย่างนี้ว่า อุปมาเหมือนกับการร้อยแก้วมุกดาด้วยแสงสว่างของฟ้าแลบ ฟ้าแลบเร็วหรือช้า เร็วมาก และจิตก็เกิดดับอย่างเร็วเหลือเกิน เพราะฉะนั้น การที่จะประจักษ์สภาพความเป็นนามธรรมที่เกิดดับที่ไม่ใช่ตัวตนได้ จะต้องเจริญปัญญา อบรมจนคมกล้าจริงๆ จึงจะแทงตลอดในลักษณะของจิตซึ่งเกิดดับ
เวลานี้ความยากอยู่ที่ว่า นามธรรมและรูปธรรมเกิดดับสืบต่อกันรวดเร็วและติดกันแน่นมากทำให้ไม่สามารถประจักษ์การเกิดขึ้นและดับไปของนามธรรมและรูปธรรมได้ แต่ว่าสิ่งใดก็ตามที่เป็นความจริง สิ่งนั้นทนต่อการพิสูจน์ ผู้ที่เริ่มเจริญกับผู้ที่เจริญนานแล้วก็ย่อมจะผิดกัน อบรมเจริญไปเรื่อยๆ ท่านจะเห็นว่า ความรู้ของท่านในปีหลังๆ กับในระยะแรกๆ นั้นต่างกัน
ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...