มโนทวารวิถีประจักษ์ลักษณะของนามและรูป

สุ. มโนทวารวิถีจิตกับปัญจทวารวิถีจิต เกิดดับสลับกันอย่างเร็วจนกระทั่งแยกไม่ได้ เหมือนขณะนี้ ทางตากับทางหูเหมือนกับไม่มีอะไรคั่นเลย และจะถามว่าเป็นทางไหน ในเมื่อเพียงทางตาทางเดียวที่จักขุทวารวิถีจิตดับลงไปภวังคจิตก็หลายขณะ มโนทวารวิถีจิตก็หลายวาระ รวมทั้งภวังค์คั่นด้วย ใช่ไหม ก็คิดดูตามความเป็นจริงว่า เมื่อสภาพธรรมเป็นอย่างนี้ การประจักษ์แจ้งลักษณะของสภาพธรรมก็ ต้องเป็นอย่างนี้ แต่ความชัดเจนนั้นต้องเป็นทางมโนทวารแน่นอน เพราะว่ารู้ลักษณะที่ต่างกันของทั้งนามธรรมและรูปธรรม

และในขณะที่รูปหนึ่งรูปใดปรากฏ มหากุศลญาณสัมปยุตต์เกิดได้ทางทวาร นั้นๆ ที่รูปปรากฏ เพราะฉะนั้น ไม่ใช่โลภะ ไม่ใช่โทสะ ไม่ใช่โมหะ แต่เป็นมหากุศลและญาณสัมปยุตต์ด้วย และเมื่อเป็นทางปัญจทวาร ก็รู้ได้แต่เฉพาะรูปทางทวารนั้นๆ ในขณะที่เป็นปัญจทวารวิถีทวารหนึ่งทวารใด แต่สำหรับทางมโนทวารวิถี สามารถ รู้ได้ทั้งลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม

ถ. ถ้าไม่พูดถึงการประจักษ์ลักษณะของสภาพธรรม พูดแค่เรื่องการศึกษาเบื้องต้นเท่านั้นว่า จริงๆ ชวนจิตทางปัญจทวารเป็นมหากุศลได้ทั้ง ๘ ดวง สติจึง เกิดได้ ซึ่งสติเจตสิกก็ต้องเกิดร่วมกับโสภณจิต

สุ. ในขณะนั้นเป็นสติปัฏฐาน เพราะว่าวิปัสสนาญาณกำลังเกิด ใช่ไหม จะกล่าวว่าวิปัสสนาญาณเกิดโดยไม่มีสติปัฏฐานหรือไม่เป็นสติปัฏฐานไม่ได้ เพราะว่าขณะที่เริ่มอบรมเจริญสติปัฏฐาน สติยังไม่มีกำลัง เพียงระลึกลักษณะของนามธรรมนิดหน่อยบางนาม รู้ลักษณะของรูปธรรมบ้างบางรูป ในขณะที่ยังไม่ใช่วิปัสสนาญาณ

เพราะฉะนั้น เวลาที่เป็นวิปัสสนาญาณ สติย่อมมีกำลังมากกว่าขณะที่กำลังเกิดบ้างเล็กๆ น้อยๆ ทางตาบ้าง ทางหูบ้าง ทางจมูกบ้าง ใช่ไหม ซึ่งปัญญา ในขณะนั้นรู้ชัด แม้วิถีจิตทางปัญจทวารในขณะนั้น รูปปรากฏ ก็รู้ชัดในรูปมากกว่า ในขณะที่สีปรากฏ เสียงปรากฏ และจิตเป็นโลภะบ้าง หรือโทสะบ้าง หรือโมหะบ้าง หรือว่าสติปัฏฐานเพิ่งจะเกิด นี่เป็นความต่างกันของความชัดเจนของวิปัสสนาญาณกับขณะที่สติเพิ่งจะเริ่มอบรม

และจะมีความประณีต หรือความละเอียด หรือความชัดเจนขึ้นเป็นขั้นๆ ตามลำดับของญาณด้วย แต่จะแยกปัญจทวารวิถีออกจากมโนทวารวิถีให้ห่างกันไกลมากและให้เป็นแต่ละขณะไม่ได้ เพราะว่าขณะที่เป็นวิปัสสนาญาณ หมายความว่า สติและปัญญาต้องมีกำลังตามลำดับขั้นของวิปัสสนาญาณนั้นๆ เพียงแต่ว่าทาง ปัญจทวารวิถีไม่สามารถมีนามธรรมเป็นอารมณ์ แต่เมื่อมโนทวารวิถีสามารถประจักษ์แจ้งชัดเจนในลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม ลักษณะของรูปธรรมที่ปรากฏกับปัญจทวารวิถีก็ต้องชัดเจนด้วย

ถ. ขอบพระคุณ

สุ. เรื่องการรู้ลักษณะของสภาพธรรมไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะว่าวันหนึ่งๆ ก็มีทั้งจิต เจตสิก รูปเกิดขึ้นและดับไปอย่างรวดเร็ว แม้ว่าพระธรรมจะทรงแสดงไว้โดยละเอียดถึงลักษณะของจิตประเภทต่างๆ เจตสิกประเภทต่างๆ รูปประเภทต่างๆ แต่การที่จะรู้จริงๆ ว่า จิตแต่ละลักษณะ แต่ละประเภท หรือว่าเจตสิกนั้นๆ รูปนั้นๆ มีลักษณะอย่างไร ต้องในขณะที่สติกำลังระลึกลักษณะของสภาพธรรมนั้นๆ ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1522

รับฟัง ...

... มโนทวารวิถีประจักษ์ลักษณะของนามและรูป