อริยบุคคลขั้นต้นอย่างโสดาบัน ท่านดับ อิสสา มัจฉริยะ ได้

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

การรู้แจ้งอริยสัจจธรรม เป็นพระอริยบุคคลขั้นต่างๆ นั้น เป็นไปด้วยปัญญาที่อบรมจนถึงความสมบูรณ์พร้อม และกิเลสที่ดับได้นั้น ก็ดับตามลำดับดับขั้น เริ่มตั้งแต่ขัั้นพระโสดาบัน จนถึง ความเป็นพระอรหันต์ พระอรหันต์เท่านั้นที่จะเป็นผู้สามารถดับกิเลสทั้งปวงได้อย่างหมดสิ้น ไม่มีกิเลสใดๆ เกิดขึ้นอีกได้เลย สำหรับกิเลสที่จะต้องพิจารณาที่ท่านผู้ถามได้ยกมา มี ๓ ประเภท คือ อิสสา มัจฉริยะ และ โทสะ และสังโยชน์เบื้องต่ำ ๓ ด้วย

สังโยชน์เบื้องต่ำ ๓ ได้แก่ สักกายทิฏฐิ (ความเห็นผิดที่ยึดถือสภาพธรรมว่าเป็นตัวตนเป็นสัตว์บุคคล) วิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัยในสภาพธรรม) และสีลัพพตปรามาส (การลูบคำยึดถือในข้อวัตรปฏิบัติที่ผิด) ซึ่งเมื่อได้ศึกษาในส่วนอื่นๆ ด้วยก็จะเห็นว่า พระโสดาบันยังสามารถดับกิเลสประการอื่นๆ ด้วย ไม่ใช่เพียงแค่ ความเห็นผิด กับ ความลังเลสงสัยในสภาพธรรมเท่านั้น ยังสามารถดับความตระหนี่ ดับความริษยา ดับกิเลสอย่างหยาบที่จะเป็นเหตุให้ไปเกิดในอบายภูมิได้ทั้งหมด

อิสสา ถ้าเกิดก็เกิดร่วมกับจิตที่มีโทสะเป็นมูล มัจฉริยะ เวลาเกิดก็เกิดร่วมกับจิตที่มีโทสะเป็นมูล โทสะก็เกิดร่วมกับจิตประเภทที่มีโทสะเป็นมูลเท่านั้น ไม่เกิดร่วมกับจิตประเภทอื่น

ข้อความบางตอนจากคำบรรยายของท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์

-โทสเจตสิก เป็นเจตสิกที่หยาบกระด้าง เป็นสภาพธรรมที่ประทุษร้ายเดือดร้อน ขุ่นเคือง เกิดร่วมกับโทสมูลจิต ๒ ดวง โทสเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทเมื่อรู้แจ้งอริยสัจจธรรมขั้นพระอนาคามีบุคคล ฉะนั้น พระโสดาบันบุคคลจึงยังมีความเศร้าโศกเสียใจ เพราะยังมีโทสมูลจิตทั้ง ๒ ดวง

-อิสสาเจตสิก เป็นเจตสิกที่ริษยาสมบัติของผู้อื่นทั้งรูปสมบัติ ทรัพย์สมบัติ คุณสมบัติ อิสสาเจตสิกเกิดร่วมกับโทสมูลจิต โทสมูลจิต ๒ ดวงนั้นบางวาระก็มีอิสสาเจตสิกเกิดร่วมด้วย บางวาระก็ไม่มีอิสสาเจตสิกเกิดร่วมด้วย อิสสาเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทเมื่อโสตาปัตติมัคคจิตเกิดขึ้น รู้แจ้งอริยสัจจธรรม ฉะนั้นพระอริยบุคคลจึงไม่มีอิสสาเจตสิกอีกเลย

-มัจฉริยเจตสิก เป็นเจตสิกที่ตระหนี่สมบัติของตน ไม่ต้องการให้บุคคลอื่น มีส่วนร่วมใช้สอยได้รับประโยชน์ใดๆ จากสมบัติของตนมัจฉริยเจตสิกเกิดได้กับโทสมูลจิต ๒ ดวง แต่ไม่เกิดกับโลภมูลจิตเลย เพราะขณะใดที่มัจฉริยเจตสิกเกิด ขณะนั้นจิตเดือดร้อนไม่สบายใจ มัจฉริยเจตสิกจึงเกิดร่วมกับโลภมูลจิตไม่ได้ เพราะโลภมูลจิตเกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนาและโสมนัสเวทนาเท่านั้น แต่มัจฉริยเจตสิกต้องเกิดร่วมกับโทมนัสเวทนาทุกครั้ง โทสมูลจิต ๒ ดวงนั้น บางวาระก็มีมัจฉริยเจตสิกเกิดร่วมด้วย บางวาระก็ไม่มีมัจฉริยเจตสิกเกิดร่วมด้วย มัจฉริยเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทเมื่อโสตาปัตติมัคคจิตเกิดขึ้นรู้แจ้งอริยสัจจธรรม ผู้ที่เป็นพระอริยบุคคลไม่มีมัจฉริยเจตสิกเกิดอีกเลย แต่ที่พระเสกขบุคคล (ผู้ยังต้องศึกษาและปฏิบัติเพื่อดับกิเลส ได้แก่ พระอริยบุคคลที่ไม่ใช่พระอรหันต์) ผู้เป็นคฤหัสถ์ยังไม่สละสมบัติทั้งหลายก็เพราะยังมีโลภเจตสิก แต่เมื่อเป็นไปในทางที่ชอบที่ควรแล้ว พระเสกขบุคคลคฤหัสถ์ผู้ปราศจากมัจฉริยะแล้วย่อมสละวัตถุนั้นเป็นทานได้ เพราะโสตาปัตติมัคคจิตดับมัจฉริยะเป็นสมุจเฉท

----------------------------

ตามที่เรียนแล้วว่า การดับกิเลส ดับเป็นขั้นๆ แม้ว่าอิสสา กับ มัจฉริยะ จะเป็นกิเลสที่อยู่ในกลุ่มของโทสะก็ตาม เพราะเวลาเกิดก็เกิดร่วมกับโทสะ ในเมื่อดับอิสสาและมัจฉริยะได้แล้ว ก็ไม่มีกิจที่จะต้องดับอีก แต่ในเมื่อยังมีโทสะอยู่ ก็จะถึงการถูกดับด้วยอนาคามิมรรค

พระโสดาบันดับอิสสาได้ ดับมัจฉริยะได้ นั่นก็หมายความว่า กิเลสในฐานะเดียวกันที่เกิดพร้อมกันกับอิสสา และ กิเลสที่อยู่ในฐานะเดียวกันกับมัจฉริยะ ก็เป็นอันถูกดับด้วย ไม่เกิดขึ้นอีกเลย จากความเข้าใจเบื้องต้นตรงนี้ ก็จะเข้าใจได้ว่า เมื่อพระโสดาบัน ไม่มีโทสมูลจิตที่มีอิสสาเกิดร่วมด้วย พระโสดาบันไม่มีโทสมูลจิตที่มีมัจฉริยะเกิดร่วมด้วย

ส่วนพระอนาคามี ท่านดับโทสะได้อย่างหมดสิ้น ไม่มีโทสมูลจิต (พร้อมกับเจตสิกธรรมที่เกิดร่วมด้วย) เกิดขึ้นอีกเลย ประโยชน์จึงอยู่ที่ความเข้าใจถูกเห็นถูกเป็นสำคัญ ครับ

ขอเชิญคลิกอ่านข้อความเพิ่มเติมได้ที่นี่ครับ

ธรรมที่พระโสดาบันละได้แล้ว [ปหีนสูตร]

โทจตุกเจตสิก

... ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ ...

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

พระธรรมเป็นเรื่องละเอียดลึกซึ้ง และ พระพุทธเจ้าก็ทรงแสดงพระธรรมด้วยเหตุและผล แม้แต่การที่พระโสดาบัน สามารถละ อิสสาหรือความริษยา และ มัจฉริยะคือความตระหนี่ ก็ต้องมีเหตุผลตามความเป็นจริงด้วยครับว่าเพราะอะไร อันจะแสดงถึงความละเอียดของกิเลส และ ความละเอียดของปัญญาว่าสามารถละได้เพราะอะไร ครับ

ลักษณะของความอิจฉาริษยา หรือ อิสสานั้น คือ ขณะนั้นย่อมไม่ชอบใจ ไม่พอใจ ขุ่นใจ ในเมื่อบุคคลอื่นได้ลาภ ได้สักการะ ได้ความเคารพ ได้ความนับถือ ได้รับการไหว้และบูชา กล่าวได้ว่าเห็นบุคคลอื่นได้ดีแล้ว ทนไม่ได้ ไม่ต้องการให้ผู้อื่นได้ดี นี้เป็นลักษณะของความริษยา (ธรรมที่ตรงกันข้ามกับความริษยา คือ มุทิตา ความพลอยยินดี เมื่อผู้อื่นได้ดี เมื่อผู้อื่นได้รับในสิ่งที่ดี) ความริษยา จึงมีความไม่พอใจ ไม่อยากให้ผู้อื่นได้ในสิ่งที่ดี เป็นลักษณะของความริษยา ครับ ซึ่งสามารถพิจารณาเหตุผลได้ครับว่า เหตุใด พระโสดาบันจึงละความอิสสา ริษยาได้หมดสิ้นไม่เกิดอีกเลย

พระโสดาบัน มีปัญญา ประจักษ์พระนิพพาน และที่สำคัญที่สุด ท่านละความยึดถือว่ามีสัตว์ บุคคล ตัวตนหมดสิ้นแล้ว เพราะ รู้ว่าเป็นแต่เพียงธรรมไม่ใช่เรา ซึ่งก่อนจะถึงความเป็นพระโสดาบัน ก็เจริญอบรมสติปัฏฐานระลึกรู้ว่าเป็นแต่เพียงธรรมในสภาพธรรมแต่ละอย่าง อย่างคล่องคล่องชำนาญ ท่านจึงไม่สำคัญว่ามีสัตว์ บุคคล มีแต่เพียงธรรม ดังนั้น ความริษยา อิสสา คือ การไม่ยินดีในสิ่งที่ผู้อื่นได้ ในบุคคลที่ไม่ชอบได้ ดังนั้น เมื่อท่านประจักษ์ว่าเป็นแต่เพียงธรรม ท่านก็ย่อมไม่สำคัญผิดว่า มีเรา มีคนอื่นที่ได้ลาภ สักการะ ไม่สำคัญผิดว่า มีลาภ สักการะจริงๆ เพราะ มีแต่เพียง สิ่งที่ปรากฎทางตาที่ดี เสียงที่ดี และ สักการะ ชื่อเสียงก็เป็นแต่เพียงความคิดนึก ซึ่งก็เป็นแต่เพียงธรรมเท่านั้น ไม่ใช่เรา เมื่อถึงความเป็นพระโสดาบัน ท่านย่อมประจักษ์ความจริงจนหมดสิ้นแล้ว ว่ามีแต่ธรรมไม่ใช่เรา ไม่มีสัตว์บุคคล ดังนั้น จะอิจฉาใคร ในเมื่อมีแต่ธรรม จะไม่ยินดีในคนอื่นได้ลาภ สักการะได้อย่างไร เพราะ ลาภสักการะ ก็เป็นแต่เพียงธรรมที่เป็นแต่เพียงสิ่งที่ปรากฎทางตา หู จมูก ลิ้น กายและใจที่เป็นแต่เพียงธรรมเท่านั้น

มัจฉริยะ หรือ ความตระหนี่ หมายถึง ความเหนียวแน่น ความหวงแหน ในสมบัติของตน หรือ ปกปิดสมบัติของตนไม่ให้ผู้อื่นรู้ หรือ อยากให้สิ่งที่มีอยู่กับตน หรือ สิ่งที่ดีๆ นั้นมีอยู่กับเราผู้เดียว ไม่อยากให้ผู้อื่นมี เป็นต้น นี่คือ ลักษณะของความตระหนี่ ครับ

พระโสดาบันท่านละความตระหนี่ได้ เพราะเหตุใด เพราะเหตุว่า เมื่อเราตระหนี่ก็ตระหนี่ในสมบัติของตนเอง แล้วอะไรหละที่สำคัญว่า เป็นสมบัติ เป็นสิ่งของ เป็นสิ่งต่างๆ ก็เพราะ อาศัยความยึดถือว่ามีสัตว์ บุคคล มีสิ่งต่างๆ ด้วยความเห็นผิด ที่เป็นความเห็นผิด ดังนั้น พระโสดาบันละความเห็นผิดหมดสิ้น จึงไม่มีความตระหนี่ในสมบัติของตน เพราะ สมบัติของท่านก็ไม่พ้นจากเพียงธรรมอย่างหนึ่ง ไม่มีใครเป็นเจ้าของ ตัวท่านก็ไม่เป็นเจ้าของธรรม ใครคนอื่นก็ไม่เป็นเจ้าของธรรม ไม่เป็นเจ้าของของทรัพย์สมบัติ จึงละความตระหนี่ได้หมดสิ้น ครับ

ทั้งความริษยา และ ความตระหนี่ ละได้ด้วยโสตาปัตติมรรค

พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ ๓๓๐

... ถามว่า สังโยชน์ ๑๐ นั้นไม่เกิดต่อไป เพราะเหตุใด.

... ตอบว่า ก่อนอื่น สังโยชน์ ๕ คือทิฏฐิ วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส อิสสา (ริษยา) และ มัจฉริยะ (ความตระหนี่) ไม่เกิดต่อไป ด้วยโสดาปัตติมรรค.

สังโยชน์ ๒ คือ กามราคะ ปฏิฆะ อย่างหยาบ ไม่เกิดต่อไปด้วยสกทาคามิมรรค.

สังโยชน์ ๒ คือ กามราคะ ปฏิฆะ อย่างละเอียด ไม่เกิดต่อไปด้วยอนาคามิมรรค.

สังโยชน์ ๓ คือ มานะ ภวราคะ และ อวิชชา ไม่เกิดต่อไปด้วยอรหัตตมรรค

-----------------------------

การอบรมปัญญา โดยเฉพาะการเจริญสติปัฏฐานที่ค่อยๆ เข้าใจว่า ในแต่ละขณะเป็นธรรม ไม่ใช่เรา จะเป็นหนทางที่ถูกต้องที่จะค่อยๆ ละความตระหนี่ และ ความริษยาได้ เพราะ ไม่มีทรัพย์สมบัติให้อิจฉาริษยา และ ไม่มีทรัพย์สมบัติ ให้ตระหนี่ เพราะ มีแต่ธรรมไม่ใช่เรา ครับ ขออนุโมทนาที่ร่วมสนทนา

ขอบคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

ขออนุโมทนา

ขออนุโมทนาขอบพระคุณ ด้วยความเคารพค่ะ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ