รู้สึกตัวทั่วพร้อม นั่นคือเป็นผู้มีสติสัมปชัญญะ

ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์

ผู้ฟัง   สติสัมปชัญญะ สติที่มีปัญญาเกิดร่วมด้วย เหมือนกันไหมครับ

ท่านอาจารย์   เป็นความรู้สึกตัวทั่วพร้อม ขณะนี้มีเห็น มีได้ยิน มีคิดนึก มีการกระทบสิ่งที่แข็งหรืออ่อน มีความรู้สึกตัวทั่วพร้อมไหม คือทางตาที่เห็นก็รู้ในขณะที่กำลังเห็น ทางหูที่ได้ยินก็รู้ในขณะที่ได้ยิน ในขณะที่กระทบสัมผัสก็รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส ในขณะที่คิดนึกก็รู้ นั่นคือเป็นผู้มีสติสัมปชัญญะ

เพราะฉะนั้นตามธรรมดาของคนที่ยังมีอกุศลมาก และมีอวิชชามาก และยังไม่ได้เป็นผู้อบรม เจริญสติปัฏฐานจนกระทั่งมีกำลัง มีสติสัมปชัญญะเกิดบ้าง แต่ไม่ใช่ว่าทั่วพร้อมจริงๆ แต่ขณะใดที่สติเกิดและเป็นสติสัมปชัญญะ หมายความว่าขณะนั้น ไม่ใช่สติขั้นทาน ขั้นศีล แต่ว่าเป็นสติที่สามารถที่จะรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังมีในขณะนั้น ตามขั้นของปัญญา ถ้าเป็นปัญญาขั้นสมถภาวนา คือปัญญาที่สามารถที่จะรู้สภาพของจิตที่สงบหรือเหตุที่จะให้จิตสงบจากอกุศล ขณะนั้นก็จะรู้ว่า ลักษณะของอกุศลจิตแม้ว่าจะเกิดสลับกันอย่างรวดเร็ว แต่สติสัมปชัญญะ สามารถที่จะรู้ในสภาพที่มีจริงๆ ในขณะนั้น แต่สำหรับสติปัฏฐานแล้ว ในขณะที่สภาพธรรมกำลังปรากฏ สติสัมปชัญญะความรู้สึกตัวสามารถที่จะรู้สภาพที่แท้จริงของสิ่งที่ปรากฏว่า ขณะนั้นเป็นนามธรรม หรือ เป็นรูปธรรมที่ไม่ใช่ตัวตน สัตว์ บุคคล นั่นจึงจะเป็นสติสัมปชัญญะ แต่ถ้าระดับขั้นที่ต่ำกว่านั้นอีก อย่างเมื่อได้ฟังธรรม แล้วเกิดระลึกได้บ้าง เช่น ถ้าจิตเกิดขุ่นเคือง แล้วแต่ก่อนนี้ไม่เคยรู้สึกตัวเลย แต่ว่าภายหลังก็สามารถที่จะรู้สึกได้ว่า ขณะนี้มีสภาพที่ขุ่นเคืองใจ แม้ว่าขณะนั้นยังไม่ใช่ปัญญาที่จะพิจารณารู้ชัดในลักษณะที่ไม่ใช่ตัวตน สัตว์บุคคล คือยังไม่รู้ชัดในลักษณะที่เป็นนามธรรมและรูปธรรม แต่แม้ขณะนั้นก็มีสติสัมปชัญญะขั้นพิจารณาที่จะรู้ว่าขณะนี้เป็นธรรม เป็นสภาพธรรม เป็นโทสะ บางคนก็พูดเป็นคำ หรือ เป็นชื่อว่านี่ โทสะ แต่ขณะนั้นไม่ใช่สติปัฏฐาน เพราะฉะนั้นสติสัมปชัญญะก็ต้องสมบูรณ์ขึ้นตามลำดับด้วย

ผู้ฟัง   สติปัฏฐาน เท่านั้นที่มีปัญญาเกิดร่วมด้วย

ท่านอาจารย์   ปัญญาระดับขั้นที่รู้ว่า เป็นนามธรรม หรือ รูปธรรม ปัญญาของสมถภาวนาไม่รู้ว่าเป็นนามธรรมหรือรูปธรรม แต่รู้ว่าขณะใดเป็นกุศล ขณะใดเป็นอกุศล และรู้เหตุที่จะให้กุศลเจริญมั่นคงและปัญญาขั้นที่ต่างกว่านั้นคือ ขั้นพิจารณาขั้นนึกคิด ขั้นเข้าใจ

ผู้ฟัง ผู้ที่ไม่ได้ศึกษาเรื่องสติปัฏฐาน เวลาทำบุญ รู้ว่ากรรม มีผลของกรรม มีเป็นปัญญาไหม

ท่านอาจารย์   ขณะที่ใดก็ตาม จะให้ทานหรือไม่ให้ทาน ขณะใดที่ระลึกเป็นไปในเหตุผล ขณะนั้นก็เป็นปัญญา

ผู้ฟัง แต่ต่างขั้นจากสติปัฏฐาน

ท่านอาจารย์   ต่างขั้นค่ะ จะเป็นระดับเดียวกันไม่ได้