อภิชฌา พยาบาท [ธรรมสังคณี]

[เล่มที่ 75] พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณี เล่ม ๑ ภาค ๑- หน้าที่ 295

ธรรมชาติที่เพ่งเล็ง ชื่อว่า อภิชฌา อธิบายว่า เป็นผู้มุ่งต่อสิ่งของของผู้อื่น ย่อมเป็นไปโดยความเป็นผู้น้อมไปสู่สมบัติของผู้อื่น อภิชฌานั้น มีการเพ่งเล่งภัณฑะของบุคคลอื่นเป็นลักษณะอย่างนี้ว่า โอหนอ สิ่งนี้พึงเป็นของเราดังนี้ ชื่อว่า มีโทษน้อยและโทษมากเหมือนอทินนาทาน

อภิชฌานั้น มีองค์ ๒ คือ

ปรภณฺฑํ (สิ่งของของบุคคลอื่น) ๑

อตฺตโน ปริณามนญฺจ (น้อมมาเพื่อตน) ๑

ที่จริง เมื่อความโลภในวัตถุอันเป็นของผู้อื่น แม้เกิดแล้วกรรมบถยังไม่แตกไปก่อน จนกว่าเขาน้อมมาเพื่อตน ด้วยคำว่า โอหนอ วัตถุนี้พึงเป็นของเรา ดังนี้

สภาวธรรมที่ยังประโยชน์เกื้อกูลและความสุข ให้พินาศไป ชื่อว่า พยาบาท พยาบาทนั้นมีความมุ่งร้ายเพื่อให้ผู้อื่นพินาศเป็นลักษณะมีโทษน้อยและมีโทษมากเหมือนผรุสวาจา. พยาบาทนั้นมีองค์ ๒ คือ

ปรสตฺโต (สัตว์อื่น) ๑

ตสฺส จ วินาสจินฺตา (ความคิดที่ให้สัตว์นั้นพินาศไป) ๑

ที่จริง เมื่อความโกรธมีสัตว์อื่นเป็นที่ตั้งแม้เกิดขึ้นแล้ว กรรมบถยังไม่แตกไปก่อน ตราบจนกว่าจะคิดยังสัตว์ให้พินาศว่า ไฉนหนอ สัตว์นี้พึงขาดสูญพึงพินาศ ดังนี้