แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๓๙ ตอนที่ ๓๘๑ – ๓๙๐

โดยมากทุกท่านต้องการสมาธิ ความมั่นคงของจิต เวลาที่สติเกิดระลึกรู้ลักษณะของรูปทางหนึ่งทางใด เช่น กำลังรู้ลักษณะของรูปที่กำลังปรากฏทางตา จิตสงบไหม ก็สงบ และเป็นไปเพื่อสติสัมปชัญญะด้วย ไม่ใช่เป็นไปเพื่อความสงบ โดยที่ไม่รู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้น ท่านที่เข้าใจว่า การเจริญสติปัฏฐาน คงจะไม่มีสมาธิ หรือว่าต้องไปเจริญสมาธิอื่น ซึ่งข้อนี้ก็ได้จำแนกลักษณะของสมาธิไว้แล้ว ๔ ประการ

ถ้าเป็นสมาธิเพื่อความอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน เป็นเรื่องของสมถภาวนา อยู่เป็นสุขในปัจจุบัน เพราะขณะนั้น โลภะไม่เกิด โทสะไม่เกิด เกิดไม่ได้ด้วยการข่มไว้ ระงับไว้ ด้วยการอบรมเจริญสมถภาวนา นั่นก็แยกไว้แล้วตอนหนึ่ง การอบรมเจริญสมาธิเพื่อญาณทัสสนะ นั่นก็แยกไว้แล้วว่า สำหรับทิพยจักขุ เป็นสมาธิตรง ๆ เลยทีเดียว สำหรับผู้ที่ต้องการความสงบอย่างสมาธิ

แต่ความสงบ หรือสมาธิเพื่อสติสัมปชัญญะ อารมณ์ที่จะให้เป็นไปเพื่อสติสัมปชัญญะ ก็ต้องเป็นอารมณ์ของสติสัมปชัญญะด้วย ไม่ใช่อารมณ์อื่น และไม่ใช่ว่าในขณะนั้นจะไม่มีสมาธิ แต่ไม่ใช่สมาธิของฌาน เพราะฉะนั้น ต้องเข้าใจความมุ่งหมายในการที่ทรงแสดงไว้ด้วยว่า เพื่อให้เห็นความต่างกัน