รู้ได้อย่างไรว่ามีจิต

ประทีป   เราจะรู้ได้อย่างไรว่า ในขณะใดมีจิตเกิดขึ้น

ท่านอาจารย์    ตอนนี้เห็นไหมคะ

ประทีป   เห็นครับ

ท่านอาจารย์    เห็น ลักษณะที่เห็นมีรูปร่างเป็นอย่างไรคะ

ประทีป   เห็นเป็นท่านอาจารย์ เป็นดอกไม้

ท่านอาจารย์    มิได้ค่ะ ตัวเห็นมีรูปร่างเป็นอย่างไร ไม่ได้ถามถึงสิ่งที่ถูกเห็น ถามถึงลักษณะที่เห็น มีรูปร่างอย่างไร

ประทีป   ไม่มี

ท่านอาจารย์    ไม่มี เพราะฉะนั้นเป็นนามธรรม เป็นเพียงสภาพรู้ หรือธาตุรู้ซึ่งกำลังเห็น ที่เห็นต้องเป็นอาการรู้ เหมือนแข็ง พอเรากระทบ เรารู้ว่าแข็ง  แข็งเป็นส่วนหนึ่ง แต่ที่รู้ลักษณะแข็งเป็นอีกส่วนหนึ่ง ฉันใด ทางตา สิ่งที่ปรากฏก็มีสิ่งที่กำลังเห็นสิ่งนี้ และที่เห็นคือจิต

ประทีป   ที่เห็นก็คือกำลังรู้ว่า มีสิ่งๆหนึ่งที่เห็น ใช่ไหมคะ

ท่านอาจารย์    มิได้ค่ะ สภาพที่กำลังเห็น เพราะว่ามีสิ่งที่ปรากฏให้เห็น เมื่อมีสภาพที่ปรากฏให้เห็น สภาพเห็นเป็นจิต 

ประทีป   สภาพเห็นเป็นจิต เพราะฉะนั้นก็ต้องมีอีกอันหนึ่งซึ่งถูกเห็น ใช่ไหมครับ

ท่านอาจารย์    สิ่งที่ถูกเห็นมีค่ะ สีสันวัณณะต่างๆ กำลังถูกเห็น

ประทีป   และสิ่งที่ถูกเห็นนั้น ในภาษาธรรมเขาเรียกว่าอะไรครับ

ท่านอาจารย์    เรียกว่า อารัมมณะ หรือ อารัมพณะ  แต่ภาษาไทยเราใช้คำว่า อารมณ์ แต่ไม่ใช่อารมณ์ในภาษาไทยที่เราคิดว่า อารมณ์ดี อารมณ์ไม่ดี แต่หมายความถึงอะไรก็ตามที่จิตกำลังรู้ อย่างกำลังได้ยิน จิตได้ยินเกิดขึ้น เสียงเป็นอารมณ์ของจิตได้ยิน เพราะว่าเสียงถูกได้ยิน เพราะฉะนั้นเสียงเป็นอารมณ์ของจิตที่ได้ยิน