กว่าจะค่อยๆ พ้นจากทะเลชื่อ
ผู้ฟัง กว่าจะค่อยๆ คิดในลักษณะเรื่องราว ครั้งแรกที่หิวไม่ได้คิดว่าเป็นเรื่องอายตนะเลย ไล่หาว่าเป็นเรื่องขันธ์แน่ เป็นลักษณะนามธรรม ปัญญาค่อยๆ รู้ว่าตรงไหนเป็นรูปธรรม นามธรรม
ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้นจึงมีปัญญา ๓ ขั้น สุตตมยปัญญา จินตามยปัญญา จนกว่าจะถึง ภาวนามยปัญญา
ผู้ฟัง ถ้าอย่างนี้ไม่ได้มีการสนทนากับท่านอาจารย์ก็คงคิดเป็นทะเลชื่อไปอีกนานใช่ไหม กว่าจะค่อยๆ รู้ตัวว่าตรงไหนเป็นนามธรรม รูปธรรม
ท่านอาจารย์ ต้องค่อยๆ สะสมการฟัง การไตร่ตรอง สำคัญที่สุดคือเป็นปัญญาของเราเอง ถ้าใครจะมาบอกว่าเป็นนามธรรม แล้วเราไม่รู้ว่าลักษณะของนามธรรมคือลักษณะนั้นเองที่หิว สภาพที่หิว ความรู้สึกเช่นนั้นใช่ไหม ก็เป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่งซึ่งไม่แข็ง แล้วก็ไม่ร้อน และไม่ใช่เสียง และไม่ใช่กลิ่น เพราะฉะนั้นกว่าจะรู้ลักษณะที่เป็นนามธรรม ไม่ใช่ว่าโดยการฟังแล้วเรารู้ได้ โดยการฟังเราพิจารณา เราเข้าใจได้ถึงความต่างของลักษณะของนามธรรมกับรูปธรรม แต่ไม่ใช่รู้ตัวจริงๆ อย่างเรื่องหิวเป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นว่าต้องอาศัยสติสัมปชัญญะ แล้วก็รู้ตรงลักษณะนั้น แล้วถึงจะรู้ว่าลักษณะนั้นก็เป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่ง
ที่มา ...