ผู้ที่ไม่รู้เรื่องจิตจะประสบความสำเร็จในการศึกษาได้หรือไม่
ถ. ผู้ที่ไม่มีความรู้ว่า จิตที่เป็นภาษาบาลีมีทั้งหมดกี่ดวง จะมีโอกาสที่จะประสบความสำเร็จในการเจริญสติปัฏฐานหรือเปล่า
ท่านอาจารย์ ได้แน่นอน เพราะเหตุว่าการศึกษาเรื่องจิตประเภทต่างๆ ก็เป็นเพียงชื่อ เป็นการศึกษาเรื่องของจิต แต่ยังไม่ใช่การรู้ชัดในลักษณะของจิต
ความรู้ก็มีหลายขั้น ขั้นการฟังศึกษาเรื่องของจิตนี่มาก จิตเป็นสังขารธรรมเกิดขึ้นแล้วก็ดับไปมีกี่ประเภท จิตใดเกิดก่อน แล้วจิตใดเกิดต่อ มีปัจจัยอะไรทำให้จิตชนิดนั้นเกิดก่อนจิตชนิดนี้ ก็เป็นผู้ที่แตกฉานในการศึกษาเรื่องของจิต แต่ไม่เคยระลึกรู้ลักษณะของจิตตามความเป็นจริง เพราะฉะนั้น ผู้นั้นไม่ได้รู้ลักษณะของจิตโดยสภาพที่ไม่ใช่ตัวตน เป็นแต่เพียงรู้ขั้นการศึกษาเท่านั้น
ผู้ที่เจริญสติปัฏฐานสามารถที่จะรู้ลักษณะของจิตที่ต่างกัน แม้ว่าไม่รู้ชื่อ เช่น เวลาที่เกิดความยินดีพอใจ เป็นสภาพของจิตที่เป็นไปกับราคะหรือโลภะ ผู้นั้นระลึกรู้ว่า เป็นแต่เพียงสภาพของจิตชนิดหนึ่ง เป็นนามธรรมอาศัยเหตุปัจจัยก็เกิดขึ้น สติระลึกรู้ลักษณะของนามธรรมอื่นต่อไป ไม่ใช่มีแต่โลภมูลจิต การเห็นเป็นของที่มีจริง ระลึกรู้ลักษณะของการเห็น ชื่อว่าเป็นการระลึกรู้ลักษณะของจิต เพราะเหตุว่ารู้ลักษณะของจิตซึ่งเป็นสภาพรู้ว่า สิ่งที่เป็นสภาพรู้นั้นไม่ใช่รูป ไม่ใช่ไปจดจ้องอยู่ที่กลางจักขุปสาทเพื่อให้ประจักษ์การเกิดขึ้นและดับไปของจิต นั่นไม่ใช่วิธีที่จะรู้ลักษณะของจิต นั่นไม่ใช่วิธีที่จะทำให้ปัญญาสมบูรณ์ขึ้นจนกระทั่งละคลาย แล้วก็รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริงได้
ผู้ที่ปฏิบัติธรรมถูกต้อง โดยการที่ได้ศึกษา ได้ฟังธรรม ไม่ใช่ว่าไม่ได้ยินได้ฟังเลย ได้ยินได้ฟังเรื่องของการเจริญสติปัฏฐาน เมื่อเข้าใจถูกต้องก็ทราบว่า เวลาที่สติระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่มีจริงที่กำลังปรากฏ จะมีลักษณะที่ต่างกัน คือลักษณะหนึ่งเป็นสภาพรู้ อีกลักษณะหนึ่งไม่ใช่สภาพรู้ อย่างตานี่ทุกคนก็มี แล้วก็เห็นทุกวัน สิ่งที่ปรากฏให้เห็นทางตาก็มีปรากฏทุกวันๆ เหมือนกัน ไม่ใช่ลักษณะเดียวกัน สิ่งที่ปรากฏทางตาก็ปรากฏ แต่สภาพรู้ที่เห็นสิ่งที่ปรากฏทางตานั้นก็อีกลักษณะหนึ่ง
เพราะฉะนั้น การฟังธรรม ถ้าฟังแล้วพิจารณาอย่างแยบคาย และเทียบเคียงธรรมให้เข้าใจถูกต้อง สติก็สามารถระลึกรู้ลักษณะที่ต่างกันของสภาพธรรมได้ถูกต้องตามความเป็นจริง เช่น ได้ฟังเรื่องของการเจริญสติปัฏฐานรู้ว่าสภาพธรรมทุกอย่างต่างกันเป็นประเภท คือ เป็นนามธรรมประเภทหนึ่ง เป็นรูปธรรมประเภทหนึ่ง ไม่มีผู้ใดคัดค้านใช่ไหม
ประโยชน์ของสติ เพื่อระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ เพราะถ้าระลึกรู้ลักษณะจะไม่มีความเป็นตัวตนอยู่ในที่ใดเลย เพราะเหตุว่าสภาพธรรมแต่ละลักษณะก็ต่างกันเกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยต่างกัน ปรากฏแล้วก็หมดไป