ถ้าไม่มีทาง จิตก็รู้สิ่งที่กำลังปรากฏไม่ได้
เพราะฉะนั้น เมื่อฟังธรรมก็จะรู้ได้ว่าปัญญาเริ่มเข้าใจถูกในความต่างของสมมติบัญญัติ คือ สิ่งที่เราเคยคิดว่าเป็นสิ่งหนึ่งสิ่งใดที่เที่ยง โดยค่อยๆ เข้าใจลักษณะของสภาพธรรมแต่ละอย่างซึ่งก็ปรากฏในชีวิตประจำวันทางหนึ่งทางใดใน ๖ ทาง ซึ่งเราก็ได้กล่าวถึงแล้วว่า แม้จิตจะเป็นสภาพรู้ เป็นธาตุรู้ แต่ถ้าไม่มีทางที่จิตจะรู้ แม้ว่าจิตเป็นธาตุรู้ สภาพรู้คือเกิดขึ้นแต่ไม่มีทางจะเห็น ไม่มีทางจะได้ยิน ไม่มีทางจะได้กลิ่น ไม่มีทางจะลิ้มรส ไม่มีทางจะรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส จิตก็รู้อะไรไม่ได้เลย ไม่มีการรู้สิ่งที่กำลังปรากฏ แม้ว่าจิตเป็นธาตุรู้ที่ต้องรู้ เกิดขึ้นแล้วต้องรู้ แต่ก็ไม่สามารถที่จะรู้ได้ว่าขณะนั้นอะไรเป็นสิ่งที่จิตรู้ เพราะฉะนั้นจึงต้องอาศัยทาง หรือทวาร ซึ่งไม่ว่าจะในโลกนี้ หรือโลกไหนก็ตาม ก็มีเพียง ๖ ทาง แต่จะขาดทางหนึ่งทางใดก็ได้แล้วแต่กรรม ถ้าคนตาบอดก็ไม่มีจักขุทวาร ไม่มีจักขุปสาท ถ้าคนหูหนวก ก็ไม่มีโสตปสาทซึ่งเป็นโสตทวาร
เพราะฉะนั้นให้ทราบว่าขณะนี้ไม่มีสัตว์ ไม่มีบุคคลเลย แต่มีธรรมที่อาศัยทางหนึ่งทางใดในขณะนี้เกิดขึ้นจึงสามารถที่จะรู้ว่า ขณะนี้เห็นสิ่งที่กำลังปรากฏซึ่งก็ได้แก่จิต และเจตสิกที่กำลังเห็น
ที่มา ...