สมาธิที่เป็นบาทของวิปัสสนา
ส. สำหรับที่ว่าสมาธิ เป็นบาทของวิปัสสนา ข้อความที่ท่านผู้ฟังควรจะพิจารณา ที่พระพุทธเจ้า ตรัสกับเจ้าศากยะนามว่ามหานามะคือว่า อริยสาวกผู้มีจิตดำเนินไปตรง เพราะปรารภพระตถาคต ย่อมได้ความรู้อรรถ ย่อมได้ความรู้ธรรม โดยทั่วไป อรรคถหมายความถึงผล ธรรมหมายความถึงเหตุ ในชีวิตประจำวัน มีผลปรากฏเกิดขึ้นปรากฏอยู่เสมอ ทางตาทางหูทางจมูกทางลิ้นทางกาย ถ้าไม่มีการระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรม จะรู้ได้ไหมคะว่าขณะนี้ เป็นผล หรือเป็นเหตุ แต่ว่าเมื่อได้ศึกษาพระธรรมแล้ว ย่อมรู้ว่าขณะใดเป็นผลของเหตุที่ได้กระทำไว้แล้วในอดีต การเห็นก็ดี การได้ยินก็ดี การได้กลิ่นก็ดี การลิ้มรสก็ดี เรื่องราวต่างๆ ที่เกิดขึ้น ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใครทั้งสิ้น เป็นผลของกรรมที่ได้กระทำแล้ว เพราะฉะนั้น ผู้ที่ระลึกถึงพระผู้มีพระภาค มีจิตดำเนินไปตรง เพราะปรารภพระตถาคต ย่อมได้ความรู้อรรถ คือรู้กรรมของตนเองที่ได้กระทำไว้อันเป็นเหตุให้วิบากคือผล กำลังปรากฏ ในชีวิตประจำวัน ในเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้น การรู้ว่าเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นนั้นเป็นผลของกรรมคือการรู้อรรถ ย่อมได้ความรู้ธรรมคือรู้กุศลและอกุศลที่กำลังเป็นไป ในวันหนึ่งๆ ว่าเป็นเหตุ ที่จะให้เกิดกุศลวิบาก หรือ อกุศลวิบาก ข้างหน้าในอนาคต เมื่อระลึกรู้อย่างนี้ อกุศลก็ย่อมบรรเทาเบาบาง ย่อมได้ความปราโมทย์ อันประกอบด้วยธรรม ขณะใดที่ปัญญาเกิดขึ้น รู้สัจจะ หรือสภาพธรรม ตามความเป็นจริง รู้เหตุว่าเป็นเหตุ รู้ผลว่าเป็นผล ในขณะนั้น ย่อมเบาบางจากอกุศล ย่อมได้ความปราโมทย์ อันประกอบด้วยธรรม ปีติ ย่อมเกิดแก่อริยสาวกผู้มีความปราโมทย์ กายของอริยสาวก ผู้มีใจประกอบด้วยปีติ ย่อมสงบ นี่มาถึงความสงบแล้ว เวลาที่สามารถที่จะรู้ อรรถ และธรรม ในชีวิตประจำวัน กายของอริยสาวกที่มีใจประกอบด้วยปีติ ย่อมสงบ อริยสาวกผู้มีกายสงบแล้ว ย่อมสวยสุข เป็นอย่างนี้บ้างไหมคะในชีวิตประจำวัน เมื่อได้เห็นผลของกรรม แล้วก็สภาพของจิตซึ่งเป็นกรรมที่จะให้เกิดผลข้างหน้า ย่อมสงบ ย่อมเสวยสุข จิตของอริยสาวกผู้มีสุข ย่อมตั้งมั่น นี่คะ ที่จะเป็นบาทของวิปัสสนา ไม่ใช่สมาธิอื่นเลย แต่ต้องเป็นความสงบพร้อมปีติ พร้อมสุข ที่ได้เข้าใจในธรรม ในขณะนั้น จึงจะเป็นบาทของวิปัสสนาได้ ไม่ใช่ไปทำสมาธิอะไรก็ไม่ทราบ ไม่ได้เกิดปัญญา ไม่ได้รู้อรรถ ไม่ได้รู้ธรรม ไม่ได้มีความสงบเลย แล้วก็ไปเข้าใจผิดคิดว่า เมื่อมีความจดจ้องตั้งมั่นอยู่ที่อารมณ์นั้นแล้วปัญญาก็จะเกิดขึ้น