ปัจจัยที่ ๙ อุปนิสสยปัจจัย

มีข้อสงสัยหรืออยากจะทบทวนปัจจัยหนึ่งปัจจัยใดไหมสำหรับนิสสยปัจจัยได้กล่าวถึงแล้วเป็นปัจจัยที่ ๘

ปัจจัยที่ ๙ คือ “อุปนิสสยปัจจัย”

ท่านผู้ฟังจะสังเกตเห็นปัจจัยที่คล้ายๆ กันและสัมพันธ์กันเช่น

อนันตรปัจจัยและสมนันตรปัจจัย

สหชาตปัจจัยและอัญญมัญญปัจจัย

นิสสยปัจจัยและอุปนิสสยปัจจัย

คำว่า อุปนิสัย ในภาษาไทยมาจากคำว่าอุป + นิสสย + ปัจจัยนั่นเอง

เพราะฉะนั้น สภาพธรรมที่เป็นอุปนิสสยปัจจัย ได้แก่ สภาพธรรมซึ่งเป็นที่อาศัยที่มีกำลังมากประการหนึ่งหรือเป็นที่อาศัยที่มีกำลังแรงกล้าของปัจจยุปบันนธรรม อีกประการหนึ่ง ซึ่งจำแนกออกเป็น ๓ ปัจจัยได้แก่

อารัมมณูปนิสสยปัจจัย อารมณ์ซึ่งเป็นที่อาศัยที่มีกำลัง ที่ทำให้จิตและเจตสิกเกิดขึ้น ๑

อนันตรูปนิสสยปัจจัย ได้แก่การเกิดและดับไปเป็นที่อาศัยที่มีกำลังให้ปัจจยุปบันธรรมเกิดต่อ คือ ให้จิตและเจตสิกดวงหลังเกิดต่อ ๑

และปกตูปนิสสยปัจจัยได้แก่สภาพการสะสมจนเป็นปกติ เป็นที่อาศัยที่มีกำลัง ทำให้จิตและเจตสิกเกิดขึ้นเป็นไปต่างๆ ๑