นรกจะมีจริงไหม สวรรค์จะมีจริงไหม

เรื่องที่ถามเป็นเรื่องน่าสนใจจริง แต่ไม่สามารถรู้หรือพิสูจน์ได้จริงๆ เช่น เรื่องของนรกสวรรค์ แม้มีเหตุที่จะให้เกิดในนรก มีเหตุที่จะให้เกิดในสวรรค์ แต่เพราะในขณะนี้ไม่สามารถไปถึงสวรรค์หรือนรกได้ เพราะฉะนั้น ก็ยังคงสงสัย ข้องใจว่า นรกจะมีจริงไหม สวรรค์จะมีจริงไหม

แต่ถ้าคิดว่า ถ้าโลกนี้มีจริงได้ ทำไมนรกหรือสวรรค์จะมีจริงไม่ได้ ในเมื่อ สุขและทุกข์ในโลกนี้ก็มีได้ เพราะฉะนั้น ทุกข์ยิ่งกว่าโลกนี้ที่เป็นมนุษย์ แต่เป็นโลกอื่นที่ทุกข์ทรมานตลอดเวลา ก็ย่อมจะมีได้ด้วยอำนาจของกรรม หรือความสุขในโลกนี้ ก็ยังมีได้ เพราะฉะนั้น ถ้าเป็นผลของกรรมที่ประณีตมากกว่านี้ ก็จะต้องมีที่เกิด ซึ่งจะต้องเป็นสุขมากกว่าในโลกนี้ได้ เพราะว่าสำหรับสุคติภูมินั้น คือ มนุษย์ ๑ และสวรรค์ ๖ ชั้น ภูมิมนุษย์ก็เป็นสุคติภูมิหนึ่ง ซึ่งจะเห็นได้ว่าเป็นผลของกุศลที่ไม่ประณีตเท่ากับสวรรค์ชั้นอื่นๆ ถึง ๖ ชั้น [แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1845]