ผู้ถาม     รูปมี ๔ สมุฏฐานเกิดจากอาหาร อุตุ จิต แล้วก็กรรม อย่างรูปที่เกิดจากจิต อย่างเช่นยักคิ้วหลิ่วตา หรือว่าอาจจะยิ้มด้วย ไม่ทราบว่าจิตขณะนั้นอาจจะเป็นเพราะโลภมูลจิตหรือยังไงครับ

สุ.     ถ้ายิ้มขณะนั้นเวทนาเป็นอะไร ถ้ายิ้มมีความสุขใช่ไหม โสมนัสเป็นกุศลได้ไหม หรือเป็นอกุศลได้ไหม นี่ก็ตรง

ผู้ถาม      เวลาเราปวดท้อง ปวดศรีษะ เกิดทุกขเวทนา ไม่ทราบว่าทุกขเวทนาเหล่านั้นเป็นวิบากจิตหรือว่าเป็นรูปที่เกิดจากจิต

สุ.     รูปเกิดจากกรรมก็ได้ ซึ่งถ้ารูปเกิดจากกรรม สมุฏฐานอื่นไม่สามารถจะทำให้รูปนั้นเกิดขึ้นได้เลย รูปที่เกิดจากจิตมีรูป แล้วก็เกิดปัจจัยที่จะทำให้วิบากเกิดได้ อย่างความเครียดที่คุณวรศักดิ์กล่าวถึง 

ผู้ถาม     เครียด ปวดศรีษะ ปวดท้อง

สุ.     ขณะนั้นเป็นจิตที่ทำให้รูปนั้นเกิดขึ้น ถูกต้องไหมคะ จิตเป็นปัจจัยให้รูปเกิด แต่ทุกขเวทนาต้องเป็นอดีตกรรมที่ทำให้ทุกขเวทนานั้นเกิด

ผู้ถาม       วิบากจิตเป็นผลของอดีตกรรม ไม่ใช่เป็นผลจากความเครียดที่เรามี

สุ.     จิตทำให้เกิดรูป แล้วเวลาที่เวทนาเกิด ขณะนั้นก็ต้องเป็นวิบากจิตที่เกิดรู้อารมณ์นั้นทางกาย ทำให้ทุกขเวทนาเกิดขึ้นเมื่อเป็นอกุศลวิบาก ถ้าเครียดแล้วเกิดหลับได้ไหม

ผู้ถาม     แล้วขณะนั้นก็ยังเครียด รูปที่เกิดจากจิตก็ยังมี แต่ว่าวิบากไม่ได้เกิดขึ้น อย่างคนที่กำลังเป็นโรคชนิดหนึ่ง แล้วก็ยังไม่ได้หาย โรคนั้นจะเกิดจากอะไรก็ตามแต่ จะเกิดจากจิต จะเกิดจากอุตุ จะเกิดจากกรรม จะเกิดจากอาหารก็ตาม แต่ขณะที่หลับสนิทโรคนั้นก็ยังมีอยู่ ไม่ได้หายไป แต่ว่าวิบากจิตไม่ได้เกิดขึ้น มีความรู้สึกในรูปนั้นโดยความเป็นทุกข์

ผู้ถาม      เวทนาที่เกิดทางกายไม่ได้เกิดขึ้นตลอดเวลา เกิดขึ้นเฉพาะเมื่อกรรมให้ผลเท่านั้น

สุ.      พอถึงกาลที่จะให้ผลก็เกิดขึ้น