เวลาที่แข็งปรากฏจริงๆ มีใครนั่งอยู่ตรงไหนหรือไม่ มีโลก มีน้ำท่วม มีไฟไหม้ที่ไหนหรือไม่ โลกอื่นมีไหม ไม่มีแม้คิดนึก เพราะขณะนั้นแข็งเท่านั้นที่ปรากฏกับสภาพที่กำลังรู้แข็ง

นี่คือ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่สิ่งหนึ่งสิ่งใด เลยทั้งสิ้น แต่เป็นธรรมที่ปรากฏกับปัญญา เมื่ออบรมเจริญปัญญายิ่งขึ้น แข็งจะปรากฏอย่างนี้ไหม ว่าไม่ปะปน และไม่มีโลกอื่นเลย ไม่มีเรา ตั้งแต่ศีรษะจรดเท้าไม่มี เพิกอิริยาบถตั้งแต่สติเริ่มรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏ ทีละลักษณะ แต่เพราะเหตุว่ายังไม่รู้ชัด ยังไม่ประจักษ์แจ้งสภาพธรรมเกิดดับสืบต่ออย่างเร็ว ก็เหมือนเดิม แต่ก็มีความต่างที่ทำให้รู้ว่า ขณะที่หลงลืมสติต่างกับขณะที่สติเกิด

นี่คือการเข้าใจธรรมตามลำดับว่า เพียงขั้นฟังแล้วก็จำได้ ไม่ใช่การที่จะสามารถรู้ได้ว่า ตามความเป็นจริงรู้ธรรมที่ได้ฟังจริงๆ แค่ไหน ระดับไหน ถ้าสติสัมปชัญญะยังไม่เกิดเลย เทียบได้ไหมกับผู้ที่สติสัมปชัญญะเริ่มเกิด จนกระทั่งสามารถรู้แจ้งอริยสัจธรรมได้

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 434