ใน ทีฆนิกาย มหาวรรค มหาสติปัฏฐาน พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

สติปัฏฐาน ๔ ประการ ๔ ประการเป็นไฉน

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ พิจารณาเห็นกายในกายอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑

ถ้าสติระลึกรู้สภาพปรมัตถธรรมที่ปรากฏที่กาย เป็นปัญญาที่เป็นสัมปชัญญะที่เกิดพร้อมกับสติและความเพียร ทำให้กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้

ข้อความต่อไปมีว่า

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้ ๑

สุข หรือทุกข์ หรืออุเบกขา อทุกขมสุขทางกายหรือทางใจ ถ้าสติระลึกได้เป็นปกติธรรมดา ชื่อว่า พร้อมสัมปชัญญะ คือ การรู้สึกตัว

สัมปชัญญะ คือ ปัญญาที่เกิดพร้อมสติ รู้ชัดในลักษณะปรมัตถธรรมว่า ความรู้สึกในขณะนั้นไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน

การเจริญสติปัฏฐาน ไม่ใช่การไปทำอย่างสมถภาวนา แต่เป็นความสมบูรณ์พร้อมด้วยสัมปชัญญะ การรู้สึกตัวในขณะนี้ และปัญญารู้ในสภาพธรรม แม้ความรู้สึกอย่างหนึ่งอย่างใดในขณะนี้ ก็เป็นแต่เพียงนามธรรมชนิดหนึ่ง เพราะฉะนั้น ถ้าเข้าใจความหมายของสัมปชัญญะ คือ ความรู้สึกตัวตามปกติ เป็นปกติ พร้อมปัญญาที่รู้ในลักษณะของสภาพธรรมที่ไม่ใช่ตัวตน ไม่ว่าจะเป็นกาย หรือเวทนาก็ตามขณะนั้นเป็นการเจริญสติปัฏฐาน

ข้อความต่อไป

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

ที่มา และ ขอเชิญรับฟัง

แนวทางเจริญวิปัสสนา ครั้งที่ 222