ทวาร หมายถึง ทางที่จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ ที่ไม่ใช่อารมณ์ของปฏิสนธิ ภวังค์ จุติ จิตเป็นธาตุรู้ มีปัจจัยเกิดขึ้น ถ้าขณะนั้นเป็นปัจจัยที่ทำให้จิตที่ทำกิจภวังค์ ดำรงภพชาติเกิด ขณะนั้นโลกไม่ปรากฏ เพราะว่าไม่ได้อาศัยทวารหนึ่งทวารใดเกิดขึ้น แต่ขณะใดก็ตามที่มีสิ่งหนึ่งสิ่งใดปรากฏ สิ่งที่จะต้องรู้ก็คือว่า สิ่งนั้นปรากฏทางไหน อย่างสิ่งที่กำลังปรากฏทางตา พูดเหมือนธรรมดา คนไม่รู้ก็บอกว่าเห็น แต่ที่จิตเห็นจะเกิดขึ้นได้ ไม่มีใครบังคับบัญชาได้ เพราะก่อนเห็นต้องเป็นภวังค์

ปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว จิตขณะต่อไปยังไม่มีการเห็น การได้ยิน การได้กลิ่น การลิ้มรส การรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส การคิดนึก แต่มีจิตซึ่งเกิดสืบต่อความเป็นบุคคลนี้ต่อจากปฏิสนธิจิต ยังไม่เป็นบุคคลอื่น โดยทำภวังคกิจ

ให้ทราบว่า จิตทำภวังคกิจต่อจากปฏิสนธิจิต และขณะใดก็ตามที่ไม่ได้ทำกิจอื่น ไม่ได้มีการเห็น การได้ยิน ไม่ได้อาศัยทวารหนึ่งทวารใด จิตต้องเป็นภวังค์

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 430