ถ. การรับผลของกรรม ทั้งกุศลวิบากก็ดี อกุศลวิบากก็ดี รับเฉพาะทางปัญจทวารเท่านั้น ใช่ไหม

สุ. ถ้าจะกล่าวถึงวิบากจิตซึ่งเป็นผลของกรรม ควรที่จะได้ทราบว่า วิบากจิตอะไรเกิดทางทวารไหน มิฉะนั้นจะสับสนเรื่องการรับผลของกรรม

สำหรับทางมโนทวาร มีวิถีจิต ๓ วิถี คือ มโนทวาราวัชชนจิตเป็นวิถีแรก ไม่ใช่วิบาก เป็นกิริยาจิต วิถีที่ ๒ คือ ชวนวิถี เป็นกุศลหรืออกุศล สำหรับพระอรหันต์ก็เป็นกิริยา เพราะฉะนั้น ไม่ใช่วิบาก ถ้าอารมณ์นั้นเป็นวิภูตารมณ์ คือ อารมณ์ที่ชัดเจน จะมีตทาลัมพนจิตซึ่งเป็นวิบากจิตเกิดต่อจากชวนวิถี

จะเห็นได้ว่า ทางมโนทวารวิถี เวลาที่คิดถึงอารมณ์ต่างๆ และคิดถึงด้วย โลภมูลจิตบ้าง หรือโทสมูลจิตบ้าง หรือกุศลจิตบ้าง ไม่ใช่การรับอารมณ์ที่เป็นวิบาก ไม่ใช่วิบากจิต นอกจากตทาลัมพนจิต ๒ ขณะซึ่งเกิดต่อจากชวนะเป็นวิบาก เพราะฉะนั้น วิบากจิตทางมโนทวารวิถี เฉพาะในขณะที่เป็นตทาลัมพนจิตเท่านั้น

สำหรับทางปัญจทวารวิถี ปัญจทวาราวัชชนจิต ไม่ใช่วิบาก แต่จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ สัมปฏิจฉันนะ สันตีรณะ เป็นวิบาก ตทาลัมพนะก็เป็นวิบาก

ผู้ฟัง ถ้าเข้าใจวิบากต่างๆ ที่เกิดขึ้นทางปัญจทวาร รู้สึกว่าความเดือดร้อน จะไม่ค่อยมี เพราะว่าวิบากที่เรียกว่าการรับผลของกรรม เล็กน้อยมาก ชั่วขณะ นิดเดียว ถ้าเข้าใจหรือรู้กิจพวกนี้แล้ว ความวุ่นวายยุ่งยากจะไม่มี ที่เราวุ่นวายยุ่งยาก คงไม่ใช่เรื่องของวิบาก แต่เป็นเรื่องจิตที่คิดนึก

สุ. ในขณะที่รู้ความจริงว่า การเห็นก็ดี การได้ยินก็ดี เป็นวิบาก และรู้สึกสบายใจขึ้น ให้ทราบว่า ขณะนั้นไม่ใช่เรา แต่เป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์ที่เข้าใจเรื่องของกรรมและผลของกรรม

เพราะฉะนั้น ในขณะที่มีการเห็นวาระหนึ่ง วิบากจิตเพียงแค่จักขุวิญญาณ สัมปฏิจฉันนะ สันตีรณะเท่านั้น แต่หลังจากนั้น ถ้าอกุศลจิตเกิด เดือดร้อน เพราะไม่รู้ว่าเป็นวิบาก ไม่รู้ว่าเป็นผลของกรรม ใช่ไหม แต่ถ้ามหากุศลจิตเกิด ทำชวนกิจต่อจากโวฏฐัพพนะ ในขณะนั้นเป็นญาณจริยา ซึ่งจะกล่าวถึงในคราวต่อไป แสดงให้เห็นว่า ในวาระหนึ่งของการรู้อารมณ์แต่ละครั้ง วิญญาณต่างๆ ที่เกิดขึ้น ทำกิจ จะต่างกันโดยประเภท ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1520

รับฟัง ...

... วิบากจิตอะไรเกิดทางทวารไหน