[เล่มที่ 79] พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ - หน้าที่ 180 -181

(อุทเทสวาระ)

อุทเทสนี้แห่งบุคคลบัญญัติว่า ฉ ปญฺตฺติโย ฯเปฯ ขนฺธปญฺตฺติ ปุคฺคลปญฺตฺติ ดังนี้ก่อน. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ฉ เป็นการกำหนด จำนวน. ด้วยคำนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประสงค์จะบัญญัติธรรมเหล่าใด ในปกรณ์นี้ จึงทรงแสดงการกำหนดบัญญัติธรรมเหล่านั้น ด้วยการนับโดย สังเขป. บทว่า ปญฺตฺติโย เป็นคำแสดงไขธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง กำหนดไว้. ในบทมาติกาเหล่านั้น การบัญญัติ การแสดง การประกาศใน อาคตสถานว่า ตรัสบอก ทรงแสดง ทรงบัญญัติ ทรงแต่งตั้ง ชื่อว่า บัญญัติ. การแต่งตั้ง การวางไว้ ในอาคตสถานว่า เตียงและตั่งที่เขาตกแต่งไปไว้ดี แล้ว ดังนี้ ก็ชื่อว่า บัญญัติ. บัญญัติทั้งสองในที่นี้ย่อมสมควร.

จริงอยู่ คำว่า ฉ ปญฺญฺตติโย ได้แก่ การบัญญัติ ๖ การแสดง ๖ การประกาศ ๖ ดังนี้ก็ดี การตั้งไว้ ๖ การวางไว้ ๖ ดังนี้ก็ดี พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงประสงค์เอาในที่นี้. พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงแสดงธรรม (บัญญัติ ๖) เหล่านั้นประกอบด้วยนามบัญญัติบ้าง ย่อมทรงตั้งธรรมเหล่านั้นไว้ โดย โกฏฐาสนั้นๆ บ้าง.

คำว่า ขันธบัญญัติ เป็นต้น เป็นคำแสดงสรุปบัญญัติเหล่านั้นไว้ โดยย่อ. บรรดาบัญญัติ ๖ เหล่านั้น การบัญญัติ การแสดง การประกาศ การตั้งไว้ การวางไว้ซึ่งธรรมทั้งหลายที่เป็นหมวดหมู่กันซึ่งเป็นขันธ์ทั้งหลาย ชื่อว่า ขันธบัญญัติ. การบัญญัติ การแสดง การประกาศ การตั้งไว้ การวางไว้ซึ่งธรรมทั้งหลายที่เป็นบ่อเกิดแห่งอายตนะทั้งหลาย ชื่อว่า อายตนบัญญัติ. การบัญญัติ ... ซึ่งธรรมทั้งหลายที่เป็นสภาพทรงไว้ซึ่งเป็นธาตุทั้งหลาย ชื่อว่า ธาตุบัญญัติ. การบัญญัติ ... ซึ่งธรรมทั้งหลายที่เป็นจริง ชื่อว่า สัจจบัญญัติ. การบัญญัติ ... ซึ่งธรรมที่เป็นใหญ่ทั้งหลาย ชื่อว่า อินทริยบัญญัติ. การบัญญัติ ... ซึ่งบุคคลทั้งหลายว่า เป็นบุคคล ชื่อว่า บุคคลบัญญัติ.

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ยินดีในกุศลจิตครับ