คำสอนของพระพุทธองค์ ในพระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์ปัฏฐาน เป็นคัมภีร์สุดท้ายมีความละเอียดลึกซึ้งมาก ยากที่อนุชนรุ่นหลังจะศึกษาให้เข้าใจ เมื่อไม่สามารถเข้าใจได้ จึงไม่มีใครศึกษา เมื่อไม่มีใครศึกษาและเข้าใจรู้เนื้อความชื่อว่าอันตรธานจากความเข้าใจของพุทธบริษัท ส่วนพระธรรมส่วนอื่น ย่อมอันตรธานตามลำดับ

โปรดอ่านข้อความจากอรรถกถา

[เล่มที่ 15] พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ 249

...ฉันใด ภิกษุผู้ปัญญาก็ฉันนั้นเหมือนกัน ได้ฟังปริยัติธรรมแล้ว ก็ย่อม บำเพ็ญทั้งปฏิบัติและปฏิเวธทั้งสองได้ เพราะฉะนั้น เมื่อพระปริยัติดำรงอยู่ได้ ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ได้. แต่ในกาลใด ปริยัตินั้นอันตรธานไปในกาลนั้น อภิธรรมปิฎกย่อมเสื่อมไปก่อน ในอภิธรรมนั้น พระปัฏฐานย่อมอันตรธานไปก่อนกว่าอย่างอื่นทั้งหมด ธรรมสังคหะย่อมเสื่อมในภายหลังตามลำดับ

เมื่ออภิธรรมปิฎกนั้นเสื่อมไป แม้เมื่อปิฎกทั้งสองนอกนี้ยังดำรงอยู่ ศาสนาก็ย่อมเป็นอันตั้งอยู่ได้แท้ ในปิฎกเหล่านั้นเมื่อพระสุตตันตปิฎกอันตรธาน อังคุตตรนิกายย่อมเสื่อมไปก่อน ตั้งแต่หมวดที่ ๑๑ จนถึงหมวด ๑. ในลำดับนั้นสังยุตตนิกาย ก็เสื่อมไป เริ่มแต่จักกเปยยาล จนถึงโอฆตรณสูตร. ในลำดับนั้น มัชฌิมนิกาย ก็อันตรธานเริ่มตั้งแต่อินทรียภาวนาจนถึงมูลปริยายสูตร ในลำดับนั้น ทีฆนิกายก็อันตรธานเริ่มแต่ ทสุตตรสูตรจนถึงพรหมชาลสูตร คำถามของคาถาหนึ่งก็ดี สองคาถาก็ดีย่อมอยู่ไปนาน ย่อมไม่สามารถดำรงศาสนาไว้ได้ เช่นสภิยปุจฉาและอาฬวกปุจฉา

ได้ยินว่า ระหว่างกาลของพระกัสสปะพุทธเจ้าหนึ่งไม่สามารถจะดำรงศาสนาไว้ได้ ก็เมื่อปิฎกทั้งสองถึงจะอันตรธานไป เมื่ออุภโตวิภังค์ยังดำรงอยู่ ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ ได้แท้. เมื่ออุภโตควิภังค์อันตรธานไป แม้เมื่อมาติกายังดำรงอยู่ ศาสนาก็เป็นอันตั้งอยู่ได้แท้. ฯลฯ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น