[เล่มที่ 75] พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณี เล่ม ๑ ภาค ๑-237

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สัตว์ทั้งหลายย่อมเศร้าหมอง เพราะจิตเศร้าหมอง ย่อมบริสุทธิ์ เพราะจิตผ่องแผ้ว

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จิตนี้เป็นประภัสสร แต่ก็จิตนั้นแลเศร้าหมองแล้ว เพราะอุปกิเลสทั้งหลายจรมา.

จิตนั้นแหละชื่อว่า ปัณฑระ เพราะอรรถว่า บริสุทธิ์.

คำว่า ปัณฑระ นี้ หมายเอาภวังคจิต เหมือนอย่างที่ตรัสไว้ว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จิตนี้ ประภัสสร แต่จิตนั้นแลเศร้าหมองแล้วด้วยอุปกิเลสที่จรมา ดังนี้

อนึ่ง แม้กุศลก็ตรัสเรียกว่า ปัณฑระเหมือนกัน เพราะออกจากจิตนั้น เหมือนแม่น้ำคงคาไหลมาจากแม่น้ำคงคา

ใคร่ขอคำอธิบายเพิ่มเติมจากข้อความที่ว่า "คำว่า ปัณฑระ นี้หมายเอาภวังคจิต..." และจากที่เคยทราบมาว่า "จิตทุกดวงมีอารมณ์ ฉะนั้น ภวังคจิตก็ต้องมีอารมณ์ด้วย" อยากทราบว่าอารมณ์ที่ภวังคจิตรู้นั้น ในกรณีไหนที่เป็น "ปัณฑระ" และกรณีที่กล่าวว่าภวังคจิตเป็นจิตประเภทเดียวกับปฏิสนธิจิต มีอารมณ์เดียวกับปฏิสนธิจิต นั้น ภวังคจิตที่กล่าวตอนหลังนี้เป็น ปัณฑระ ด้วยหรือไม่

กรุณาให้ความกระจ่างด้วยครับ

ภวังคจิตทั้งหมด เป็น ปัณฑระ ครับ

และกุศลจิต ก็ เป็น ปัณฑระ ด้วยครับ

ขออนุโมทนาค่ะ

จิตทุกดวงเป็นบัณฑระ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ