ชาวพุทธโดยทั่วไป ถ้าจะกล่าวแล้ว ก็ต้องขออภัยที่ใช้คำซึ่งอาจจะทำให้ท่านคิด และพิจารณาว่าเป็นความจริงหรือไม่ ที่ว่า ชาวพุทธส่วนใหญ่ยังไม่เข้าใจพุทธศาสนา ถ้าพูดอย่างนี้ บางท่านอาจจะคิดว่าไม่สมควร เพราะท่านก็ไปวัดได้ฟังพระธรรม และได้อ่านหนังสือธรรมบ้างแล้ว แต่ที่กล่าวอย่างนี้ก็เพราะ มีข้อที่ควรใคร่ครวญพิจารณาว่า พระธรรมที่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ และทรงแสดงนั้น เป็นสิ่งที่เราเพียงฟังเท่านั้น หรือว่าจะต้องศึกษาอย่างมากจริงๆ จึงจะเข้าใจพระธรรมอย่างถูกต้องได้

แม้แต่การศึกษาทางโลก ก็ยังต้องเรียนกันเป็นเวลา ๑๐ กว่าปี หรือ ๒๐ กว่าปี และถ้าเป็นสาขาวิชาที่ยากมากก็ต้องศึกษานานกว่านั้น แต่พระธรรมคำสอนของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้ทรงบำเพ็ญพระบารมีถึง ๔ อสงไขยแสนกัปป์ เพื่อที่จะตรัสรู้อริยสัจจธรรมพร้อมด้วยพระทศพลญาณที่มีกำลัง เพื่อทรงอนุเคราะห์เวไนยสัตว์ให้ปฏิบัติตาม จนสามารถรู้แจ้งอริยสัจจ์ดับกิเลสได้เช่นเดียวกับพระองค์นั้น เราจะเพียงฟังพระ ธรรมนิดๆ หน่อยๆ หรืออ่านหนังสือเพียงสองสามเล่ม แล้วก็คิดว่าเข้าใจพระพุทธศาสนาแล้ว ก็ย่อมเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้

ฉะนั้น ถ้าเป็นผู้ที่ตรงต่อตัวเอง และเป็นผู้ที่ละเอียดก็ย่อมพิจารณาตนเองได้ว่าเข้าใจพระธรรมจริงๆ หรือเปล่า เช่น เรื่องศีลห้า ซึ่งทุกคนศึกษาที่โรงเรียนนั้น ไม่ใช่มีแต่เฉพาะในพระพุทธศาสนา ทุกศาสนาก็มีข้อบัญญัติให้ประพฤติในขอบเขตของศีลธรรม ฉะนั้น พระผู้มีพระภาค ฯ อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า จึงมิได้ทรงบำเพ็ญพระบารมีเพื่อที่จะตรัสรู้ และทรงแสดงธรรมเพียงแค่เรื่องศีลห้าเท่านั้น

ตั้งแต่เริ่มศึกษาพระธรรม ดิฉันก็รู้ว่าต้องศึกษาพระธรรมไปตลอดชีวิต ไม่ว่ากี่ภพกี่ชาติ ผู้ที่จะเข้าใจพระธรรมจริงๆ นั้น จะต้องศึกษาค้นคว้าพิจารณาให้รู้ว่า พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ และทรงแสดงธรรมอะไร พระธรรมที่ทรงแสดงไว้แล้วนั้น มีอยู่ในพระไตรปิฎก และอรรถกถา ซึ่งส่วนใหญ่ในสมัยก่อนเป็นภาษาบาลี ในครั้งนั้นจึงมีผู้ศึกษาน้อย แต่เมื่อพระไตรปิฎกและอรรถกถาได้แปลเป็นภาษาไทยแล้ว ก็เป็นโอกาสอันประเสริฐที่จะให้ผู้ไม่รู้ภาษาบาลีสามารถศึกษาค้นคว้า เข้าใจพระธรรมในพระไตรปิฎกได้

พระธรรมคำสอนของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้ทรงบำเพ็ญพระบารมีถึง ๔ อสงไขยแสนกัปป์ เพื่อที่จะตรัสรู้อริยสัจจธรรมพร้อมด้วยพระทศพลญาณที่มีกำลัง เพื่อทรงอนุเคราะห์เวไนยสัตว์ให้ปฏิบัติตาม จนสามารถรู้แจ้งอริยสัจจ์ ดับกิเลสได้เช่นเดียวกับพระองค์นั้น

เราจะเพียงฟังพระธรรมนิดๆ หน่อยๆ หรืออ่านหนังสือเพียงสองสามเล่ม แล้วก็คิดว่าเข้าใจพระพุทธศาสนาแล้ว ก็ย่อมเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้

พระธรรมละเอียดลึกซึ้งและยากมากๆ ฟังตลอดชีวิตนี้ก็ยังอาจเข้าใจแค่เพียงเรื่องราวนิดๆ หน่อยๆ เท่านั้น จึงยังต้องฟังต่อไปอีกนานแสนนาน นานมากๆ ตลอดชาตินี้ และตลอดไปทุกๆ ชาติ จนกว่าจะเข้าใจ เป็นปัญญาของตนเองจริงๆ

กราบขอบพระคุณและขออนุโมทนาท่านอาจารย์ค่ะ ๑๑๑๑๑

ขออนุโมทนาบ้านธัมมะค่ะ ..

ขออนุโมทนาครับ

ขออนุโมทนาค่ะ