[เล่มที่ 68] พระสุตตันต ปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้าที่ 1029
บทว่า ยถากมฺมูปเค เป็นไปตามกรรม คือ เป็นไปตามกรรมที่สะสม ไว้. ท่านกล่าวถึงกิจของทิพจักษุด้วยมีอาทิว่า จวมาเน บทก่อน.แต่ ด้วยบทนี้ท่านกล่าวถึงหน้าที่ของ ยถากัมมูปคญาณ - ญาณกำหนดรู้ว่าสัตว์ เป็นไปตามกรรม อนึ่ง ลำดับแห่งการเกิดของฌานนั้นมีดังนี้ ภิกษุในศาสนานี้เจริญอาโลก กสิณมุ่งไปสู่นรกเบื้องต่ำ ย่อมเห็นสัตว์นรกทั้งหลายเสวยทุกข์ ยิ่งใหญ่. การเห็นนั้นนั่นแหละ เป็นกิจของทิพจักษุ. ภิกษุนั้นมนสิการ อย่างนี้ว่า สัตว์เหล่านี้ทำกรรมอะไรไว้หนอ จึงต้องเสวยทุกข์นั้น. ครั้นแล้วญาณมีกรรมนั้นๆ เป็นอารมณ์เกิดแก่ภิกษุนั้นว่า เพราะทำกรรม นี้. อนึ่ง ภิกษุเจริญอาโลกกสิณมุ่งไปสู่เทวโลกเบื้องบน เห็นสัตว์ทั้งหลาย เสวยมหาสมบัติในสวนนันทนวัน มิสสกวัน และปารุสกวันเป็นต้น. การเห็นแม้นั้นก็เป็นกิจของทิพจักษุนั้นเอง. ภิกษุนั้นมนสิการอย่าง นี้ว่า สัตว์เหล่านี้ทำกรรมอะไรไว้หนอ จึงต้องเสวยสมบัตินี้ ครั้นแล้ว ญาณมีกรรมนั้นเป็นอารมณ์เกิดแก่ภิกษุนั้นว่า เพราะทำกรรมนีนี้ ชื่อว่ายถากัมมูปคญาณ. การบริกรรมต่างออกไปจากนี้ไม่มีแก่ภิกษุนี้.แม้ อนาคตังสญาณก็เหมือนญาณนี้. จริงอยู่ ญาณเหล่านี้มีทิพจักขุญาณเป็น บาท ย่อมสำเร็จพร้อมด้วยทิพจักษุนั่นเอง

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบอนุโมทนาค่ะ