สมถภาวนาดับความเป็นตัวตนไม่ได้ ดับกิเลสไม่ได้ เพียงแค่ระงับอกุศล เพราะว่ารู้หนทางที่จะทำให้กุศลเจริญขึ้นโดยตรึกนึกถึงอารมณ์ที่ทำให้จิตสงบ เพราะฉะนั้นไม่ว่าจะเป็นสมถภาวนาขั้นที่จะถึงอุปจารสมาธิ หรือไม่ถึง เพียงแค่ธรรมดาในชีวิตประจำวัน ก็คือขณะนั้นสติเห็นโทษของอกุศล

สมถภาวนาเห็นโทษของอกุศล อบรมเจริญกุศลเพิ่มขึ้นได้โดยการระลึกถึงอารมณ์ที่ทำให้จิตสงบขึ้นได้อย่างไร ก็ต้องเป็นปัญญาที่รู้ลักษณะของจิต ซึ่งจะรู้ได้ก็ต้องเป็นสติสัมปชัญญะ ถ้าเป็นสติที่เป็นไปในทานไม่ต้องมีสัมปชัญญะ เพราะว่าไม่รู้ลักษณะของจิต สติที่เป็นไปในศีลก็ไม่ต้องมีสัมปชัญญะ เพียงวิรัติ แต่ไม่รู้ลักษณะของจิต แต่ว่าสติสัมปชัญญะรู้ลักษณะของสภาพของจิตที่เป็นกุศลว่าต่างกับอกุศล แต่ยังไม่รู้ว่าเป็นแต่เพียงนามธรรม ไม่ใช่ตัวตน นี่คือช่วงที่ต่างกันของสมถภาวนากับวิปัสสนาภาวนา

ถ้าปราศจากสติสัมปชัญญะจะเจริญภาวนาไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นสมถภาวนา หรือวิปัสสนาภาวนา เพราะเหตุว่าสมถภาวนาต้องสงบ กุศลจิตเกิดจนกระทั่งกันอกุศลที่เป็นนิวรณ์ออกหมด สติสัมปชัญญะต้องรู้ว่านิวรณ์แทรกเกิดขณะไหน จึงจะมีวิตกที่ตรึกถึงอารมณ์ที่ทำให้จิตสงบ เพื่อที่จะกันนิวรณ์แต่ละประเภท แต่นั่นด้วยความเป็นตัวตน มีอุบายด้วยว่ามีความรู้ ความฉลาดที่จะรู้ว่าระลึกอย่างไร และจิตเป็นกุศล นี่เป็นระดับขั้นหนึ่ง ไม่ใช่ขั้นที่รู้ลักษณะที่เป็นปรมัตถ์ ทั้งๆ ที่เป็นปรมัตถ์ธรรมเวลานี้เราก็ไม่รู้ นี่คิดดู ทางตานี้ที่กำลังเห็น ปรมัตถธรรมทั้งนั้น

ที่มา และ รับฟังเพิ่มเติม ...

สนทนาธรรม ตอนที่ 004