สำหรับมโนทวารวิถีจิต การรู้อารมณ์ทางมโนทวาร จะมีวิถีจิตเกิดอย่างมากที่สุด ๓ วิถี

วิถีแรก ได้แก่ มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ขณะ

วิถีที่สอง ได้แก่ ชวนจิตเกิดดับสืบต่อกัน ๗ ขณะ

วิถีที่สาม คือ ตทาลัมพนจิต ถ้าอารมณ์นั้นเป็นอารมณ์ที่ชัดเจนทางใจ

ขณะนี้ ใครจะคิดถึงอะไร ให้ทราบว่าเป็นทางทวารไหน ถ้าเป็นการคิดถึง ต้องเป็นทางมโนทวารวิถี แต่ถ้าเป็นการรู้สิ่งที่กำลังปรากฏทางตา หรือทางหู หรือทางจมูก หรือทางลิ้น หรือทางกาย ต้องเป็นทางปัญจทวารวิถี แต่หลังจากภวังคจิตเกิดคั่นแล้ว มโนทวารวิถีก็ยังรับรู้อารมณ์นั้นต่อ

เพราะฉะนั้น การรับรู้อารมณ์ต่อของมโนทวารวิถี เป็นไปอย่างรวดเร็วมาก จนไม่มีใครสามารถแยกได้ในขณะนี้ว่า กำลังเห็นเป็นจักขุทวารวิถีหรือมโนทวารวิถี หรือทางหูที่กำลังได้ยิน ก็ไม่มีใครสามารถแยกได้ว่า ขณะนี้เป็นโสตทวารวิถี หรือ มโนทวารวิถี แต่ถ้าเกิดนึกคิดขึ้นมา ทุกคนตอบได้ว่า เป็นมโนทวารวิถี

หลายท่านกล่าวว่า เวลาที่สติระลึกลักษณะของนามธรรมที่เป็นสภาพคิดนึก ก็ง่ายพอที่จะรู้ว่าเป็นนามธรรม เพราะเป็นสภาพที่คิด แต่ทางตา เมื่อมีรูปปรากฏด้วย และมีจิตที่กำลังรู้รูปนั้นด้วย ยากจริงๆ ที่จะแยกว่า รูปซึ่งไม่ใช่สภาพรู้ ต่างกับนามธรรมที่กำลังเห็นในขณะนี้อย่างไร

โดยการฟังทราบว่า ขณะที่เห็นเป็นธาตุรู้สิ่งที่กำลังปรากฏทางตา แต่ลักษณะของธาตุรู้ที่ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตนเป็นอย่างไร เมื่อไม่ใช่สิ่งที่กำลังปรากฏทางตา คือ ไม่ใช่สีสันวัณณะต่างๆ ธาตุรู้นั้นเป็นอย่างไร ต้องอาศัยสติที่เกิด และพิจารณาน้อมไปรู้ลักษณะอาการรู้จึงสามารถเข้าใจได้ว่า เป็นแต่เพียงอาการรู้ เท่านั้นเอง จนกว่าจะชิน ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1519

รับฟัง ...

การรู้อารมณ์ทางมโนทวารวิถี