อเหตุกจิตมี ๑๕ ดวง เป็นอกุศลวิบากจิต ๗ ดวง เป็นกุศลวิบากจิต ๘ ดวง กล่าวถึงแล้ว ๑๒ ดวง ยังเหลืออีก ๓ ดวง คือ สันตีรณจิต

สันตีรณจิตเป็นจิตที่เกิดต่อจากสัมปฏิจฉันนะ แต่ต่างกับวิบากอื่นๆ ที่เป็น อเหตุกะ คือ วิบากที่เป็นอเหตุกะอื่นๆ มี ๒ ประเภท เป็นกุศลวิบาก ๑ อกุศลวิบาก ๑ เสมอ เพราะเมื่อกรรมมี ๒ อย่าง ผลของกรรมก็ต้องมี ๒ อย่าง คือ เมื่อมีกุศลกรรมก็ต้องมีกุศลวิบาก เมื่อมีอกุศลกรรมก็ต้องมีอกุศลวิบาก

อเหตุกวิบาก ๑๕ ดวง เป็นอกุศลวิบาก ๗ เป็นกุศลวิบาก ๘ เพราะฉะนั้น ต่างกันที่สันตีรณจิต เพราะนอกจากอกุศลวิบาก ๑ ดวงแล้ว ยังมีกุศลวิบากถึง ๒ ดวง ซึ่งต่างกับสัมปฏิจฉันนะที่มีกุศลวิบาก ๑ ดวง อกุศลวิบาก ๑ ดวง และต่างกับ จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ ที่มีกุศลวิบาก ๑ ดวง อกุศลวิบาก ๑ ดวง

สันตีรณจิต ๓ ดวง เป็นอกุศลวิบาก ๑ ดวง เป็นกุศลวิบาก ๒ ดวง ตามอารมณ์ที่ประณีตขึ้น เพราะถ้าเป็นอารมณ์ที่น่าพอใจธรรมดา ก็เป็นสันตีรณกุศลวิบากที่เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา เกิดต่อจากสัมปฏิจฉันนะที่เป็นกุศลวิบาก แต่ถ้าเป็นอารมณ์ที่ประณีต เป็นอารมณ์ที่เลิศเป็นพิเศษ เมื่อสัมปฏิจฉันนกุศลวิบากดับแล้ว โสมนัสสันตีรณกุศลวิบากเกิดต่อ พิจารณาอารมณ์ที่ประณีตเป็นพิเศษ

สำหรับเวทนาที่เกิดกับสันตีรณจิต อกุศลวิบาก ๑ ดวงเกิดร่วมกับ อุเบกขาเวทนา และกุศลวิบาก ๒ ดวง ดวงหนึ่งเกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา อีก ดวงหนึ่งเกิดร่วมกับโสมนัสเวทนา

ที่ต้องกล่าวถึงเวทนาที่เกิดกับจิตทุกดวง ก็เพื่อแสดงให้เห็นความต่างกันของจิต แม้ว่าเป็นสันตีรณะ เป็นกุศลวิบาก แต่ดวงหนึ่งเป็นอุเบกขา อีกดวงหนึ่งเป็นโสมนัสตามอารมณ์ที่ปรากฏ เลือกไม่ได้ว่าจะให้สันตีรณจิตดวงนี้เกิด หรือดวงนั้นเกิด เพราะต้องเป็นไปตามอารมณ์ที่กระทบกับแต่ละทวาร ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1514

รับฟัง ... สันตีรณจิต ๓ ดวง