สภาพธรรมใดก็ตามที่เกิด หมายความว่าต้องมีปัจจัยปรุงแต่ง สภาพธรรมนั้นจึงเกิดได้ รูปธรรมที่เกิดมีปัจจัยปรุงแต่ง หรือไม่ ธรรมต้องเป็นหนึ่งไม่เป็นสอง คือเป็นสัจจธรรม เพราะเป็นการทรงตรัสรู้ขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า และทรงแสดงตามที่ได้ทรงตรัสรู้ ซึ่งเป็นความจริงที่พิสูจน์ได้

สภาพธรรมใดที่ปรากฏ หมายความว่าสภาพธรรมนั้นต้องเกิด และสภาพธรรมที่เกิดต้องมีปัจจัยปรุงแต่ง จะเกิดขึ้นมาลอยๆ ไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นนามธรรมที่เกิดขึ้น ผู้ที่ไม่รู้ก็ไม่เห็นมีอะไรเลย แต่ผู้รู้สามารถที่จะรู้ว่า มีปัจจัยอะไรที่จะทำให้สภาพนั้นๆ เกิดขึ้น โดยเป็นปัจจัยสถานใด เสียง ขณะนี้ที่กำลังปรากฏ คือเกิดใช่ไหม ถ้าไม่เกิด ก็ไม่ปรากฏ และต้องมีสภาพที่ได้ยินเสียง มิฉะนั้นเสียงก็ปรากฏไม่ได้ เสียงมีปัจจัยปรุงแต่ง หรือไม่

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 4