คัดจาก
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๒ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๔ อังคุตตรนิกาย ปัญจก-ฉักกนิบาต
๗. ปรายนสูตร *ภิกษุทั้งหลาย คำของเธอทั้งปวงเป็นสุภาษิตโดยปริยาย อนึ่ง เราหมายเอาข้อความ ที่กล่าวไว้ในปัญหาของเมตเตยยมาณพ ในปรายนสูตรว่า ผู้ใดทราบส่วนสุดทั้ง ๒ ด้วยปัญญา แล้วไม่ติดอยู่ในส่วน ท่ามกลาง เรากล่าวผู้นั้นว่า เป็นมหาบุรุษ ผู้นั้นก้าว ล่วงเครื่องร้อยรัดในโลกนี้ได้แล้ว ดังนี้ ฯ เธอทั้งหลายจงฟังข้อความนั้น จงใส่ใจให้ดี เราจักกล่าว ภิกษุเหล่านั้น ทูลรับพระผู้มีพระภาคแล้ว พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ผัสสะเป็น ส่วนสุดที่ ๑ เหตุเกิดผัสสะเป็นส่วนสุดที่ ๒ ความดับผัสสะเป็นส่วนท่ามกลาง ตัณหาเป็นเครื่องร้อยรัด เพราะว่าตัณหาย่อมร้อยรัดผัสสะ เหตุเกิดผัสสะ และ ความดับผัสสะนั้นไว้ เพราะเป็นที่เกิดขึ้นแห่งภพนั้นๆ ด้วยเหตุเท่านี้แลขอถามว่า"เหตุเกิดผัสสะ" ในบาลีเขียน"ผสฺสสมุทโย" คืออะไร ไม่น่าใช่"สฬายตนะ" ขอขอบคุณท่านอาจารย์
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
พระธรรมที่ปรากฏในปรายนสูตรนั้น ละเอียดลึกซึ้งอย่างยิ่ง จะเห็นได้จริงๆ ว่า ที่ยังมีการเกิดขึ้นเป็นไปของธรรมอย่างไม่สิ้นสุด ก็เพราะยังมีผัสสะอยู่ เพราะมีผัสสะ จึงมีความเกิดขึ้นเป็นไปของอัตภาพซึ่งได้แก่ความเป็นบุคคลนี้ แน่นอนย่อมไม่พ้นไปจากนามธรรมกับรูปธรรม (จะกล่าวว่า เป็นสฬายตนะ คือ อายตนะ ๖ ได้แก่ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ก็ย่อมได้ โดยนัยเดียวกัน) ถ้าดับผัสสะ คือ ไม่มีธรรมใดๆ เกิดอีกเลย นั่นคือการสิ้นสุดสังสารวัฏฏ์ ไม่ต้องมีการเวียนว่ายตายเกิดอีกต่อไป
ข้อความในอรรถกถา ได้อธิบายคำว่า ผสฺสสมุทโย ไว้ดังนี้
บทว่า ผสฺสสมุทโย มีรูปวิเคราะห์ว่า ผัสสะเป็นเหตุเกิดของอัตภาพนั้น เหตุนั้น อัตภาพนั้น จึงชื่อว่า มีผัสสะเป็นเหตุเกิด.
ขอเชิญศึกษาข้อความโดยตรงในปรายนสูตรและอรรถกถาได้ที่หัวข้อด้านล่างนี้
๗. ปรายนสูตร ว่าด้วยส่วนสุด ๒ อย่าง
... ยินดีในกุศลของคุณ preechacupr และทุกๆ ท่านด้วยครับ ...