ภาษาบาลีวันละคำ คติธรรมประจำสัปดาห์ : “อุทธัจจะ”

โดย อ.คำปั่น อักษรวิลัย

อุทธัจจะ  เป็นคำมาจากภาษาบาลีตรงตัว คือ อุทฺธจฺจ (อ่านว่า อุด-ทัด-จะ) แปลว่า ความฟุ้งซ่านแห่งจิต เป็นความไม่สงบแห่งจิต ดังข้อความจาก พระอภิธรรมปิฎก ธัมมสังคณีปกรณ์ ว่า 

อุทธัจจะ เป็นไฉน?

ความฟุ้งซ่านแห่งจิต ความไม่สงบแห่งจิต ความวุ่นวายใจ ความพล่านแห่งจิต อันใด นี้เรียกว่า อุทธัจจะ. อรหัตมรรค เป็นเครื่องสลัดอุทธัจจะออกได้เด็ดขาด.  

ความฟุ้งซ่าน เป็นสภาพธรรมที่มีจริง เป็นอกุศลธรรม เป็นเจตสิก(สภาพธรรมที่เกิดร่วมกับจิต)ที่เกิดร่วมกับอกุศลจิตทุกประเภท เรียกชื่อตามภาษาบาลีว่า อุทธัจจเจตสิก ซึ่งไม่ใช่เพียงรู้จักแต่ชื่อเท่านั้น แต่ควรศึกษาให้เข้าใจถึงลักษณะจริงๆ ของสภาพธรรมด้วย

อุทธัจจเจตสิก เป็นอกุศลสาธารณเจตสิกซึ่งเกิดร่วมกับอกุศลจิตทุกประเภท อกุศลสาธารณเจตสิกมี ๔ ดวง ได้แก่ โมหะ(ความไม่รู้) อหิริกะ(ความไม่ละอาย) อโนตตัปปะ(ความไม่เกรงกลัว) และอุทธัจจะ (ความฟุ้งซ่าน) ขณะที่อกุศลจิตเกิด ขณะนั้นมีโมหะที่ไม่รู้ลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริง มีอหิริกะซึ่งไม่ละอายต่ออกุศลธรรม มีอโนตตัปปะที่ไม่เกรงกลัวภัยของอกุศลธรรม และมีอุทธัจจะ ความฟุ้งซ่านเกิดร่วมด้วยทุกครั้ง นี้เป็นความจริงที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงไว้ คือ ทุกครั้งที่อกุศลจิตเกิดขึ้น จะมีอกุศลสาธารณเจตสิก ๔ ดวงนี้เกิดร่วมด้วยทุกครั้ง ไม่มีเว้น ไม่มีขาดด้วย,ขณะที่จิตเป็นอกุศลนั้น จิตไม่สงบ จะเป็นจิตที่มีโลภะเป็นมูล มีโทสะเป็นมูล หรือ มีโมหะเป็นมูล ก็ตาม ความฟุ้งซ่านก็เกิดขึ้นแล้ว ซึ่งจะเห็นได้ว่า ในแต่ละวันอกุศลจิตเกิดขึ้นมากกว่ากุศล เพราะฉะนั้น จึงยังไม่พ้นไปจากความฟุ้งซ่าน แต่ในทางตรงกันข้ามขณะใดที่จิตเป็นกุศลอันเป็นไปในทาน ศีล และ การอบรมเจริญปัญญา ขณะนั้นไม่มีอุทธัจจเจตสิกเกิดร่วมด้วย ไม่มีความฟุ้งซ่านเกิดร่วมด้วยเลย กุศลจิตจึงเป็นสภาพธรรมที่สงบจากอกุศล สงบจากโลภะ โทสะ  โมหะ เป็นต้น

ตามความเป็นจริงแล้ว พระอรหันต์เท่านั้นที่จะดับความฟุ้งซ่านได้อย่างเด็ดขาด แต่ตราบใดที่ยังไม่ใช่พระอรหันต์ก็ย่อมมีความฟุ้งซ่านทุกขณะที่อกุศลจิตเกิดขึ้น แต่บางคนที่ยังไม่มีความเข้าใจพระธรรมอย่างถูกต้องก็ไปคิดเอาเองว่าความฟุ้งซ่านเป็นวิบากเป็นผลของกรรม แต่แท้ที่จริงแล้ว ความฟุ้งซ่านเป็นกิเลส เป็นอกุศลธรรม ไม่ใช่ผลของกรรม ดังนั้น การฟังธรรม ศึกษาพระธรรม อบรมเจริญปัญญาในชีวิตประจำวัน จะประมาทไม่ได้เลยทีเดียว  แต่ควรที่จะพิจารณาไตร่ตรองเพื่อให้เข้าใจจริงๆ ตรงตามที่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงแสดงไว้ทุกประการ.

อ่านคำอื่นๆ คลิกที่นี่ ... บาลี ๑ คำ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ 

กราบอนุโมทนาขอบพระคุณยิ่งค่ะ 

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ 

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ 

กราบอนุโมทนาครับ