ผู้ฟัง แล้วสภาพคิดที่เกิด

ท่านอาจารย์ มีจริงหรือไม่

ผู้ฟัง มีจริง

ท่านอาจารย์ เป็นเราหรือไม่ หรือว่าเป็นธรรม

ผู้ฟัง เป็นธรรม

ท่านอาจารย์ เป็นธรรมที่สามารถจะรู้ได้ทางไหน

ผู้ฟัง ทางใจ

ท่านอาจารย์ สภาพที่คิดเป็นนามธรรม หรือเป็นรูปธรรม

ผู้ฟัง เป็นนามธรรม

ท่านอาจารย์ เป็นนามธรรม กำลังคิดก็ไม่รู้ว่าคิด เพราะฉะนั้น คิดไม่ใช่ปัญญา คิดมีจริงๆ แต่ต้องเป็นปัญญาที่สามารถรู้ได้ว่า คิดเกิดหรือไม่ ขณะที่กำลังคิด คิดเกิด หรือไม่ ถ้าไม่เคยได้ยินได้ฟัง ไม่เคยจำมาเลย จะคิดได้ไหม อย่างคำว่า “ธรรม” คิดถึงคำนี้บ่อยๆ หรือไม่ หรือว่านานๆ คิด

เรื่องอื่นคิดมากกว่า “ธรรม” เพราะว่าสะสมมาในแต่ละชาติที่จะคิดถึงเรื่องอื่น จนกว่าชาติไหนมีโอกาสได้ยินได้ฟังคำว่า “ธรรม” แล้วก็เริ่มเข้าใจจริงๆ ทีละเล็กทีละน้อย ก็จะเป็นปัจจัยให้คิดถึงธรรมได้แทนเรื่องอื่น แต่วันนี้คิดเรื่องอะไรมาก คงไม่ต้องบอก ทุกคนเหมือนกันไหม แล้วก็จะเป็นอย่างนี้ต่อไปอีก เพราะว่าเคยเป็นมาแล้วอย่างมากมายในสังสารวัฏฏ์ แม้แต่ความคิดก็บังคับบัญชาไม่ได้ว่าจะให้คิดเรื่องอะไร เกิดแล้ว คิดแล้ว แล้วก็หมดไป

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 430