ใช้คำว่า อุปปัตติ หมายความว่า ต้องอาศัยการประจวบกันของสภาพธรรมที่พร้อมที่จะเกิดขึ้นโดยมีกรรมเป็นปัจจัย สิ่งที่คนอื่นเขาเห็นกัน หรือกำลังปรากฏให้เห็นขณะนี้ คนตาบอดไม่เห็น เพราะกรรมไม่ได้ทำให้จักขุปสาทรูปเกิด ไม่มีรูปที่สามารถกระทบกับสิ่งที่กำลังปรากฏเดี๋ยวนี้ได้

แต่คนที่มีจักขุปสาทรูป กรรมเป็นปัจจัยให้รูปนั้นเป็นรูปพิเศษ ไม่ใช่ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม ไม่ใช่กลิ่น ไม่ใช่รส ไม่ใช่โอชา แต่เป็นรูปที่มีลักษณะที่มองไม่เห็นเลย แต่รูปนั้นพิเศษ เพราะเหตุว่าสามารถกระทบกับสิ่งที่กำลังปรากฏให้เห็น โดยจิตเห็นต้องเกิดขึ้นเพราะอาศัยรูปนั้น จึงใช้คำว่า จักขุวิญญาณ จักขุ แปลว่า ตา หมายความถึง ปสาทรูป ธาตุรู้ซึ่งเกิดที่รูปนั้น และอาศัยรูปนั้นเกิดเป็นจักขุวิญญาณ ทำหน้าที่เดียวเกิดขึ้นเห็น แล้วดับ ไม่ทำอะไรอีกเลย ไม่โกรธ ไม่รัก ไม่ชัง ไม่อะไรทั้งหมด เพียงแต่เกิดขึ้นเห็นแล้วดับ ไม่ใช่ใครเลยทั้งสิ้น อยากเห็นไหม อยากเห็น ก็เห็นแล้ว ลืมตาก็เห็นแล้ว อยากได้อะไรไหม

ที่มา และ รับฟังเพิ่มเติม ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 902