ก่อนอื่นถ้าใช้คำว่า “ธรรม” ก็คงจะยาก ต่างคนต่างคิด ต่างคนต่างตอบ แต่ถ้าจะถามว่า ขณะนี้ความจริงคืออะไร หรือความจริงของชีวิต เพราะเหตุว่าทุกคนเกิดมาแล้วมีชีวิตแน่นอนที่นั่งอยู่ที่นี่ แต่ชีวิตในวันหนึ่งๆ ซึ่งเป็นความจริงของทุกคนคืออะไร ธรรมคือสิ่งที่มีจริง ทุกอย่างที่มีจริงเป็นธรรมทั้งหมด แต่ก่อนจะได้ฟังพระธรรม ทุกคนก็เห็น ทุกคนก็ได้ยิน เป็นชีวิตประจำวันจริงๆ แต่ว่าเป็นเรา ไม่คุ้นเคยกับการเข้าใจว่า ที่เข้าใจว่าเป็นเรา ทุกสิ่งทุกอย่างที่มีจริงก็คือธรรม

คำว่า “ธรรม” หมายถึง ทุกสิ่งทุกอย่างที่มีจริง ซึ่งอาจจะไม่เคยคิดมาก่อนเลยว่า เห็นก็เป็นธรรม เสียงก็เป็นธรรม เสียใจในวันหนึ่งๆ ก็มี ความรู้สึกเสียใจก็เป็นธรรม เสียงมีจริง เสียงเป็นธรรม กลิ่นมีจริง ก็เป็นธรรม รวมความว่าทุกอย่างที่มีจริงเป็นธรรม

พระผู้มีพระภาคทรงตรัสรู้ธรรม คือรู้แจ้งความจริงของสภาพที่มีจริงๆ ที่ปรากฏกับทุกคนในชีวิตประจำวัน ซึ่งสามารถพิสูจน์ได้ทุกขณะ เช่น ขณะนี้เป็นธรรม ขณะที่เห็นมีธรรมไหม เคยขาดธรรมบ้างไหม ตั้งแต่เกิดมาขาดธรรมบ้างหรือเปล่า มีท่านผู้หนึ่งที่ท่านไปแสวงหาธรรม ซึ่งตอนนั้นท่านก็ไม่เข้าใจว่า ธรรมคืออะไร ท่านก็เดินทางไปทางเหนือ ทางใต้ ตะวันออก ตะวันตก หาไป ท่านก็ยังไม่พบว่าธรรมคืออะไร แต่เมื่อท่านเข้าใจว่า ธรรมคืออะไร คือ ทุกอย่างที่มีจริงเดี๋ยวนี้ ท่านบอกว่า ลืมตาตื่นก็พบธรรมแล้ว เพียงแต่ยังไม่เข้าใจความละเอียดความจริงของธรรม ซึ่งจากการตรัสรู้ของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงว่า ธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา หมายความว่าไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล แต่เป็นสิ่งที่มีจริงแต่ละอย่างมีลักษณะเฉพาะแต่ละอย่างจริงๆ

รับฟัง ... อุปปติสสะและโกลิตะบรรลุธรรม

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

กราบเท้าท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ด้วยความเคารพยิ่ง

กราบขอบพระคุณและยินดียิ่งในกุศลผู้มีคุณทุกท่าน ทุกประการ