อกุศลธรรมทั้งหลายที่เกิดขึ้นแต่ละครั้งแต่ละขณะแม้จะดับไปแล้ว ก็สะสมสืบต่ออยู่ในจิตขณะต่อๆ ไปเป็นอนุสัยกิเลส คือ เป็นกิเลสที่ยังไม่ได้ดับ เพราะฉะนั้น จะทำให้เกิดกิเลสนั้นๆ อีก แม้แต่โทสมูลจิตซึ่งเป็นความขุ่นใจแม้เพียงเล็กๆ น้อยๆ ในวันหนึ่งๆ อย่างเช่น การรับโทรศัพท์ และเสียงโทรศัพท์ก็ฟังไม่ค่อยจะชัดเจน ขณะนั้นเป็นจิตประเภทไหน นิดเดียว เล็กน้อย เป็นความไม่พอใจเกิดขึ้นแล้วอย่างรวดเร็ว ถ้าไม่สังเกตก็ไม่รู้ว่า ขณะนั้นโทสมูลจิต ความขุ่นใจ ความไม่พอใจเกิดขึ้นแล้วและดับไป และสะสมสืบต่อเป็นเชื้อนอนเนื่องอยู่ในจิตสันดาน เป็นปัจจัยทำให้ โทสมูลจิตข้างหน้าเกิดอีกต่อๆ ไป

เพราะฉะนั้น แม้ความขุ่นใจเพียงเล็กน้อย ก็ต้องสังเกตพิจารณาและเห็นว่าเป็นโทษด้วย เพราะถ้าไม่ใช่ความขุ่นใจเพียงเล็กน้อย แต่เป็นความโกรธบุคคลหนึ่งบุคคลใด ซึ่งความโกรธนั้นก็เป็นความโกรธที่ไม่ลืมและยังไม่ได้ลดน้อยลงเลย จะทำให้เป็นความผูกโกรธ เป็นชีวิตของแต่ละท่านซึ่ง พระธรรมจะอนุเคราะห์ให้พิจารณา เห็นโทษ ไม่ว่าจะเป็นไปในเรื่องของโลภะ ในเรื่องของโทสะ เพราะถ้าไม่เห็นโทษ จะไม่มีการละคลายและไม่มีการขัดเกลาเลย แต่ถ้าเห็นโทษจริงๆ และพิจารณาชีวิต ในวันหนึ่งๆ ให้ละเอียดขึ้นว่า ท่านยังมีลักษณะอาการของความโกรธตามที่ได้ทรงแสดงไว้มากน้อยแค่ไหน และมีความตั้งใจจริงๆ ที่จะขัดเกลาละคลายความโกรธนั้นหรือยัง แต่ต้องเห็นโทษและเห็นความละเอียดก่อน ซึ่งลักษณะของความโกรธต่างๆ แม้ความผูกโกรธ

แนวทางเจริญวิปัสสนา ครั้งที่ 1308

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ ด้วยความเคารพยิ่ง

ยินดีในกุศลจิตครับ