อย่างคำว่า “จิตสั่ง” ตามข้อความที่ท่านผู้ฟังเขียนมามีใจความว่า เป็นคำที่รู้กันอยู่ ใช้กันอยู่ระหว่างอาจารย์กับศิษย์บ้าง ระหว่างผู้ที่ปฏิบัติบ้าง ไม่ควรจะเป็นคำที่จะต้องพิจารณาโดยละเอียดถึงสภาพธรรมนั้นๆ เพราะเหตุว่าเป็นที่รู้ที่เข้าใจกันอยู่แล้ว

แต่ที่ว่า เป็นที่รู้ เป็นที่เข้าใจนั้น รู้ถูก เข้าใจถูกตรงตามสภาพลักษณะของธรรมนั้นๆ หรือว่า รู้ผิด เข้าใจผิด

อย่างนามรูปปริจเฉทญาณ เป็นความสมบูรณ์ของปัญญาที่รู้ลักษณะที่ต่างกันของนามธรรมและรูปธรรม ถ้ารู้ว่า จิตสั่ง จะเป็นการรู้ลักษณะของนามธรรมหรือเปล่าก็ไม่ใช่ เพราะว่าลักษณะของนามธรรม คือ สภาพรู้ ซึ่งไม่มีสีสันวัณณะ ไม่ใช่เสียง ไม่ใช่กลิ่น ไม่ใช่รส ไม่ใช่ร้อน ไม่ใช่อ่อน ไม่ใช่แข็ง แต่กำลังเห็นในขณะนี้ ที่เห็นนี้เป็นสภาพรู้ เพราะฉะนั้น ถ้าสติเกิดระลึกรู้ว่าสภาพนั้นไม่ใช่ตัวตน เป็นแต่เพียงสภาพรู้ชนิดหนึ่ง ท่านจึงจะรู้ว่า ที่ท่านเคยยึดถือเป็นเราเห็นนั้น ความจริงแล้วเป็นแต่เพียงสภาพรู้ทางตาชนิดหนึ่งเท่านั้น ไม่ได้สั่งอะไรใช่ไหม

ถ้าท่านระลึกรู้อย่างนี้ ปัญญาของท่านจะรู้ในสภาพที่เป็นนามธรรมถูกต้อง ไม่ คลาดเคลื่อน ขณะที่กำลังได้ยิน กิจของสภาพธรรมนี้ คือ รู้เสียง เพราะฉะนั้น ท่านรู้ลักษณะของนามธรรมตามความเป็นจริงว่า เป็นแต่เพียงสภาพรู้เท่านั้น

ขณะที่ได้ยิน สั่งอะไรหรือเปล่า ไม่ได้สั่ง ถ้าท่านเจริญปัญญารู้สภาพธรรมถูกต้องตามความเป็นจริง ท่านจะไม่คลาดเคลื่อน และท่านจะถึงความสมบูรณ์ที่เป็นวิปัสสนาญาณได้

ในนามรูปปริจเฉทญาณ จะไม่มีสภาพนามธรรมที่ปรากฏโดยไม่ใช่สภาพรู้ ก่อนที่ท่านจะรู้ถึงปัจจัยว่า นามธรรมชนิดนั้นที่กำลังปรากฏ อาการอย่างนั้น ลักษณะอย่างนั้น เกิดเพราะอะไรเป็นปัจจัย ก่อนที่จะแทงตลอดถึงปัจจัยที่ทำให้เกิดนามธรรมและรูปธรรมที่ปรากฏในญาณนั้น ท่านจะต้องรู้สภาพธรรมที่เป็นนามธรรม รู้สภาพธรรมที่เป็นรูปธรรมที่ปรากฏในญาณนั้น ตรงตามความเป็นจริง ไม่คลาดเคลื่อน จึงจะแทงตลอดในสภาพธรรมที่เป็นปัจจัยได้ และจะละคลายได้ว่า สภาพธรรมที่ปรากฏนั้นไม่ใช่ตัวตน เป็นแต่เพียงลักษณะของสภาพธรรมแต่ละชนิดซึ่งเกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยแต่ละอย่าง แต่ไม่มีจิตสั่งเลย

ไม่ว่าท่านจะระลึกรู้ลักษณะของนามธรรมใด นามธรรมเป็นสภาพรู้เท่านั้น เพราะฉะนั้น เป็นเรื่องที่ท่านผู้ฟังจะพิจารณาสอบทานสภาพธรรมตามลักษณะที่ปรากฏกับพยัญชนะที่ท่านได้ยินได้ฟังโดยถูกต้อง มิฉะนั้นแล้ว ท่านจะไม่สามารถรู้ชัดในสภาพธรรมนั้นๆ ตามความเป็นจริงได้ ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 225