เสียงเมื่อกี้ มีใครรู้ก่อนไหมว่าจะเกิดขึ้นในขณะที่เป็นภวังค์ ไม่รู้เลย แต่ก็มีปัจจัยทำให้โสตวิญญาณเกิดขึ้นได้ยินเสียงนั้นโดยที่ไม่รู้ด้วยว่าเป็นผลของกรรมอะไรในอดีตที่ได้กระทำแล้ว เพียงแต่รู้ว่าเป็นวิบากจิต จึงพอที่จะรู้ว่าต้องมีเหตุที่ได้กระทำแล้ว มิฉะนั้นแล้ววิถีจิตนี้จะเกิดไม่ได้เลย ซึ่งตราบใดที่เหตุยังมีต่อไปอีก วิบากจิตข้างหน้าก็ยังต้องมีต่อไปอีก

รับฟัง ...

จิตที่ไม่ใช่วิถีจิต และจิตที่เป็นวิถีจิต

ขอให้พิจารณาการรู้อารมณ์ หรือการเกิดขึ้นทำกิจหน้าที่ต่างๆ ของจิตใน วันหนึ่งๆ ซึ่งเป็นวิถีจิต ซึ่งจิตทั้งหมดแบ่งได้เป็น ๒ ประเภท คือ ไม่ใช่วิถีจิต ประเภทหนึ่ง และเป็นวิถีจิตอีกประเภทหนึ่ง

สำหรับจิตที่ไม่ใช่วิถีจิต ได้แก่ ปฏิสนธิจิต ๑ ภวังคจิต ๑ จุติจิต ๑ เป็นจิตที่ไม่ใช่วิถีจิต นอกจากนั้นแล้วเป็นวิถีจิตทั้งหมด

คำว่า วิถีจิต หมายความถึงจิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางตา หรือทางหู หรือ ทางจมูก หรือทางลิ้น หรือทางกาย หรือทางใจ เพราะฉะนั้น จิตที่ไม่ใช่วิถีจิต ย่อมไม่รู้อารมณ์ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ

และในวันหนึ่งๆ ก็มีทั้งจิตที่ไม่ใช่วิถีจิต และจิตที่เป็นวิถีจิต

ในขณะที่หลับสนิท ภวังคจิตเกิดดับสืบต่อรอเวลาที่จะรับผลของกรรมอื่น นอกจากกรรมที่ทำให้ปฏิสนธิจิตและภวังคจิตเกิด ซึ่งทุกคนรู้ไม่ได้เลยว่าจะเป็นผล ของกรรมอะไรที่ได้กระทำแล้ว และจะได้รับผลของกรรมนั้นทางไหน

(เสียงออด)

อย่างเสียงเมื่อกี้ มีใครรู้ก่อนไหมว่าจะเกิดขึ้นในขณะที่เป็นภวังค์ ไม่รู้เลย แต่ ก็มีปัจจัยทำให้โสตวิญญาณเกิดขึ้นได้ยินเสียงนั้นโดยที่ไม่รู้ด้วยว่าเป็นผลของกรรมอะไรในอดีตที่ได้กระทำแล้ว เพียงแต่รู้ว่าเป็นวิบากจิต จึงพอที่จะรู้ว่าต้องมีเหตุที่ได้กระทำแล้ว มิฉะนั้นแล้ววิถีจิตนี้จะเกิดไม่ได้เลย ซึ่งตราบใดที่เหตุยังมีต่อไปอีก วิบากจิตข้างหน้าก็ยังต้องมีต่อไปอีก [ตอนที่ 1519]