ถ้าจะมีการรับผลของกรรมทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ภวังคจิตที่จะเปลี่ยนสภาพจากภวังค์ และวิบากจิตอื่นจะเกิดขึ้นรับผลของกรรม วิบากจิตนั้นจะเกิดต่อจากภวังคจิตทันทีไม่ได้ ต้องมีกิริยาจิตเกิดก่อน ปัญจทวาราวัชชนจิต ซึ่งเป็นอเหตุกกิริยาต้องเกิดก่อนต่อจากภวังค์

รับฟัง ...

การรับผลของกรรมแต่ละครั้ง

การที่จะได้รับผลของกรรมแต่ละครั้งหลังจากที่ปฏิสนธิจิตเกิดแล้ว จะเห็นได้ว่า เวลาที่กรรมหนึ่งกรรมใดจะให้ผล ให้เห็นทางตา หรือให้ได้ยินเสียงทางหู ให้ได้กลิ่นทางจมูก ให้ลิ้มรสทางลิ้น ให้รู้โผฏฐัพพะทางกายนั้น วิบากจิตจะเกิดทันทีไม่ได้ เพราะว่ากรรมหนึ่งกรรมเดียวในสังสารวัฏฏ์ทำให้ปฏิสนธิจิตเกิด และดำรงความเป็นบุคคลนั้นโดยจิตเกิดดับสืบต่อเป็นภวังคจิตประเภทเดียวกันตลอดระหว่างที่ยังไม่มีการรับผลของกรรมอื่น หรือยังไม่มีการคิดนึกใดๆ ทางใจ แต่ถ้าจะมีการรับผลของกรรมทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ภวังคจิตที่จะเปลี่ยนสภาพจากภวังค์ และวิบากจิตอื่นจะเกิดขึ้นรับผลของกรรม วิบากจิตนั้นจะเกิดต่อจากภวังคจิตทันทีไม่ได้ ต้องมีกิริยาจิตเกิดก่อน

สำหรับทางปัญจทวาร วิถีจิตแรกเป็นปัญจทวาราวัชชนจิต หลังจากนั้นจึงเป็นวิบากจิต ถ้าเป็นสิ่งที่ปรากฏทางตา จักขุวิญญาณก็เกิดขึ้นเห็น ถ้าผลของกรรม เป็นทางหู โสตวิญญาณก็เกิดขึ้นได้ยินเสียงที่กระทบ ถ้ากรรมให้ผลทางจมูก ฆานวิญญาณก็เกิดขึ้นรู้กลิ่นทางจมูก แต่ก่อนที่จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณจะเกิด ปัญจทวาราวัชชนจิต ซึ่งเป็นอเหตุกกิริยาต้องเกิดก่อน

เพราะฉะนั้น ในขณะนี้ที่เห็นโดยปริยัติทราบว่า ปัญจทวาราวัชชนจิตเกิดแล้ว จักขุวิญญาณจึงเห็นได้ และที่จะคิดนึกทางใจ แม้ในขณะที่ฝัน ถ้ายังเป็นภวังค์อยู่ ฝันไม่ได้ คิดนึกทางใจไม่ได้

ถ้าจะมีการฝันเกิดขึ้น มโนทวาราวัชชนจิตต้องเกิดก่อน ต่อจากนั้นจึงเป็น กุศลจิตหรืออกุศลจิตที่นึกถึงเรื่องหนึ่งเรื่องใดปรากฏเป็นความฝันขึ้น นี่เป็นการรู้อารมณ์ทางใจ

เพราะฉะนั้น สำหรับวิบากจิตที่จะเกิดทางใจ เฉพาะขณะที่ทำตทาลัมพนกิจเท่านั้น เวลาที่ใครคิดนึก จะดี จะชั่ว ขณะนั้นเป็นกุศลจิตหรืออกุศลจิต ไม่ใช่วิบาก กุศลจิตเป็นเหตุ อกุศลจิตเป็นเหตุ ต้องรู้ว่า วิบากซึ่งเป็นผลของอกุศลมีเท่าไร และวิบากซึ่งเป็นผลของกุศลมีเท่าไรจึงจะไม่ปะปนกัน ไม่อย่างนั้น บางคนอาจบอกว่า คิดอย่างนี้ก็เป็นวิบาก ความจริงคิดไม่ใช่วิบาก คิดต้องเป็นกุศลหรืออกุศล

ถ้าเข้าใจเรื่องของอเหตุกจิตโดยตลอด จะเข้าใจพระอภิธรรมโดยตลอด เพราะว่าเรื่องของอเหตุกจิตเป็นชีวิตประจำวัน และพระอภิธรรมก็คือชีวิตประจำวัน ที่ต่างกันไปโดยละเอียดมากในชีวิตของแต่ละบุคคลในสังสารวัฏฏ์แต่ละภพ แต่ละชาติ [ตอนที่ 1516]