ถ. ที่อาจารย์กล่าวว่า รูปหยาบกว่านาม และนามหยาบกว่านิพพาน นิพพานก็สงเคราะห์เป็นนาม ผมไม่เข้าใจว่า นิพพานละเอียดกว่านาม ละเอียดอย่างไร

สุ. ละเอียดกว่า เพราะนามธรรมเป็นสภาพที่มีการเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป และเป็นสภาพที่รู้อารมณ์ ไม่ใช่เป็นสิ่งซึ่งไม่มีในขณะนี้ เช่นในขณะที่กำลังเห็น เป็นชีวิตปกติธรรมดา ขณะที่เห็น คือ ขณะที่รู้สิ่งที่กำลังปรากฏทางตา หรือจะใช้คำว่า เห็นสิ่งที่กำลังปรากฏทางตา แต่ว่านามธรรมนั้นไม่ใช่สีสันวัณณะที่ปรากฏทางตา เพราะฉะนั้น อะไรละเอียดกว่ากัน สิ่งที่กำลังปรากฏทางตาให้เห็น หรือสภาพรู้ซึ่งกำลังเห็นสิ่งที่ปรากฏทางตา

ทางหูซึ่งมีอยู่ในชีวิตประจำวัน ทุกขณะที่ได้ยิน เสียงปรากฏ เสียงไม่สูงไม่ต่ำ ไม่ดำ ไม่ขาว ไม่มีรูปร่างสัณฐานเหมือนอย่างสิ่งที่ปรากฏทางตา แต่เสียงก็ยังมีลักษณะที่สามารถรู้ได้ ปรากฏให้รู้ได้ทางหู แต่สภาพที่รู้เสียงไม่ใช่เสียงที่ปรากฏ สภาพที่รู้เสียงมีจริง เป็นธาตุชนิดหนึ่งซึ่งเป็นธาตุที่รู้เฉพาะเสียง คือ ได้ยินเสียง ไม่ว่าขณะใดที่เกิดขึ้นสภาพนั้นจะเป็นสภาพที่ได้ยิน คือ รู้เสียงที่กำลังปรากฏ

พิสูจน์ได้ในขณะนี้ เสียงปรากฏ เพราะมีสภาพที่รู้เสียง แต่สภาพที่รู้เสียงไม่ใช่เสียง เพราะฉะนั้น ลักษณะไหนจะละเอียดกว่ากัน เสียงที่ปรากฏทางหู หรือว่า สภาพรู้ ธาตุรู้ อาการรู้ที่รู้เสียงในขณะที่เสียงปรากฏ หรือการคิดนึก ทุกคนก็คิดอยู่เสมอ ความคิดปรากฏไหม ความคิดที่ว่าเป็นสภาพที่กำลังคิด มองเห็นไหม ไม่เห็นจิตที่คิด ไม่ได้ยินจิตที่คิด แต่รู้ว่าจิตกำลังคิด เพราะฉะนั้น สภาพที่คิดเป็นสภาพที่มีจริง เป็นนามธรรม ที่ว่าละเอียดเพราะเป็นนามธาตุ เป็นแต่เพียงธาตุรู้ สภาพรู้ อาการรู้ ซึ่งเกิดขึ้นกระทำกิจการงานต่างๆ สืบติดต่อกันไปทุกขณะ คือ เกิดขึ้นและก็ดับไปๆ อย่างรวดเร็วจนกระทั่งไม่ปรากฏว่า ขณะไหนสภาพของจิตดวงไหนเกิดขึ้น และดับไป และขณะไหนสภาพของจิตดวงไหนเกิดต่อ และก็ดับไป

ถ. หมายความว่า ที่นามหยาบกว่านิพพาน ก็เพราะว่านามยังปรากฏได้

สุ. เกิดขึ้นทำกิจการงานและก็ดับไป

ถ. แต่นิพพานไม่ได้ปรากฏ

สุ. นิพพานไม่ใช่สภาพที่เกิดขึ้นและดับไปเหมือนอย่างนามธรรม และไม่ใช่สภาพที่รู้อารมณ์ด้วย

แนวทางเจริญวิปัสสนา ครั้งที่ 992

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ ด้วยความเคารพยิ่ง

ยินดีในกุศลจิตครับ