อังคุตตรนิกาย ข้อ ๒๐๕

ข้อความต่อไป

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

สัตว์ที่ได้เห็นพระตถาคตมีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ไม่ได้เห็นพระตถาคตมากกว่าโดยแท้

การเห็นมี ๒ ลักษณะ คือ การเห็นด้วยจักษุ ด้วยตาอย่างหนึ่ง และการเห็นด้วยญาณ คือ ด้วยปัญญาอีกอย่างหนึ่ง ในที่นี้ทรงมุ่งหมายการเห็นด้วยปัญญา เพราะถึงแม้ในครั้งที่พระผู้มีพระภาคยังไม่ปรินิพพาน พวกสัตว์ก็เห็นพระผู้มีพระภาคด้วยจักษุ แต่ว่าไม่ได้รู้ในคุณธรรมของความเป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเพราะฉะนั้น เห็น ก็เห็นเพียงวรรณะ เห็นเพียงสี แต่ไม่สามารถที่จะเห็นพระคุณธรรมได้ เพราะฉะนั้น ที่ว่า สัตว์ที่ได้เห็นพระตถาคตมีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ไม่ได้เห็นพระตถาคตมากกว่าโดยแท้ หมายความถึงเห็นด้วยญาณ คือ เห็นด้วยปัญญา

ข้อความต่อไป

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

สัตว์ที่ได้ฟังพระธรรมวินัยที่พระตถาคตประกาศไว้มีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ไม่ได้ฟังพระธรรมวินัยที่พระตถาคตประกาศไว้มากกว่าโดยแท้ สัตว์ที่ได้ฟังธรรมแล้วทรงจำไว้ได้มีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ได้ฟังธรรมแล้วทรงจำไว้ไม่ได้มากกว่าโดยแท้ สัตว์ที่ไตร่ตรองอรรถแห่งธรรมที่ตนทรงจำไว้ได้มีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ไม่ไตร่ตรองอรรถแห่งธรรมที่ตนทรงจำไว้ได้มากกว่าโดยแท้

ท่านกำลังฟังพระธรรม เพราะฉะนั้น เป็นเครื่องที่พิสูจน์ว่า ท่านได้ฟังมาก หรือว่าท่านได้ฟังน้อย ได้ฟังแล้วทรงจำไว้ได้มาก หรือว่าทรงจำไว้ได้น้อย ได้ฟังแล้วไตร่ตรองอรรถแห่งธรรมที่ตนทรงจำไว้ได้มากหรือน้อย

ข้อความต่อไป

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

สัตว์ที่รู้ทั่วถึงอรรถ รู้ทั่วถึงธรรมแล้วปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรมมีเป็นส่วนน้อยสัตว์ที่ไม่รู้ทั่วถึงอรรถ ไม่รู้ทั่วถึงธรรมแล้วปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรมมากกว่าโดยแท้สัตว์ที่สลดใจในฐานะเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจมีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ไม่สลดใจในฐานะเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจมากกว่าโดยแท้

ฐานะอันเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจนี้ทุกขณะ แต่ว่าสลดใจไหม กับความสุขแม้เพียงเล็กน้อยที่เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป หรือรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะที่เกิดปรากฏแล้วก็หมดไป เปลี่ยนไป ในวันหนึ่งๆ มีเหตุการณ์อื่นเกิดขึ้นปรากฏโดยไม่ได้คาดฝัน โดยไม่ปรารถนา แต่มีเหตุปัจจัยให้เกิดขึ้นก็ต้องเกิดขึ้น นี่เป็นฐานะที่ตั้งที่ควรสลดใจในสภาพธรรมทั้งหลายที่เป็นอนัตตา ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชา เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยแล้วก็ดับไป แต่กระนั้นยังไม่สลดใจ ยังเพลิดเพลิน ยังพอใจที่จะไม่เป็นไร ประสบอีกก็ได้ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ย่อมมีดีบ้าง ชั่วบ้างอยู่เรื่อยๆ นั่นก็เป็นลักษณะของผู้ที่ไม่สลดใจ

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

สัตว์ที่สลดใจในฐานะเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจมีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่ไม่สลดใจในฐานะเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจมากกว่าโดยแท้ สัตว์ที่สลดใจเริ่มตั้งความเพียรโดยแยบคายมีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่สลดใจไม่เริ่มตั้งความเพียรโดยแยบคายมากกว่าโดยแท้ สัตว์ที่กระทำนิพพานให้เป็นอารมณ์แล้วได้สมาธิได้เอกัคคตาจิตมีเป็นส่วนน้อยสัตว์ที่กระทำนิพพานให้เป็นอารมณ์แล้วไม่ได้สมาธิไม่ได้เอกัคคตาจิตมากกว่าโดยแท้

นี่เป็นเรื่องที่ท่านผู้ฟังมักคิดเสมอว่า ต้องสงบเสียก่อน ปัญญาถึงจะเกิดได้ แต่ข้อนี้พระผู้มีพระภาคตรัสว่า สัตว์ที่กระทำนิพพานให้เป็นอารมณ์แล้วได้สมาธิได้ เอกัคคตาจิตมีเป็นส่วนน้อย สัตว์ที่กระทำนิพพานให้เป็นอารมณ์แล้วไม่ได้สมาธิไม่ได้เอกัคคตาจิตมากกว่าโดยแท้

การรู้แจ้งอริยสัจธรรมเป็นเรื่องของการเจริญปัญญา ไม่ต้องห่วงถึงจิตสงบ เพราะถ้าห่วง ในขณะนั้นเป็นอะไร เป็นตัวตนที่คอยจะจัดการอย่างนั้นอย่างนี้ ไม่ใช่เป็นสัมมาสติที่ระลึกทันทีในขณะนั้น ตรงลักษณะของสภาพธรรมทางหนึ่งทางใด คือ ทางตา หรือทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจด้วยความเป็นอนัตตา เพราะว่าแม้สติก็เป็นอนัตตา ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 230