เรื่องของการเจริญสติปัฏฐานที่ว่าเป็นข้อยากนี้ มีอยู่เพียงประการเดียวเท่านั้น คือ เป็นปกติจริงๆ เป็นปกติทุกอย่าง จึงชื่อว่าเป็นการเจริญสติปัฏฐาน ซึ่งท่านสามารถตรวจสอบพยัญชนะนี้ได้ในพระไตรปิฎก คือ ความเป็นผู้ที่มีปกติระลึกรู้สภาพธรรมที่เกิดแล้วเพราะเหตุปัจจัย ไม่ใช่ไปบังคับด้วยความเป็นตัวตน ด้วยความไม่รู้ หรือว่าต้องไปทำอย่างอื่น แต่ที่ยาก เพราะว่าการที่จะให้สติระลึกในสภาพธรรมตามปกติที่เคยยึดถือว่าเป็นตัวตน เป็นสัตว์ เป็นบุคคล ย่อมยากกว่าการที่จะไปบังคับให้จิตเป็นสมาธิอยู่สักครึ่งชั่วโมง แต่ไม่สามารถที่จะระลึกรู้สภาพธรรมประจำวันตามปกติได้ ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 227

เพราะฉะนั้น ในครั้งพุทธกาลผู้ที่ท่านเจริญสมถภาวนามาก่อน เมื่อได้ฟังธรรม ท่านก็ต้องเป็นผู้ที่มีปกติเจริญสติปัฏฐาน ๔ ระลึกรู้สภาพธรรมที่เคยยึดถือว่าเป็นกาย เวทนา จิต ไม่ว่าจะเป็นจิตที่สงบหรือไม่สงบก็ตาม และธรรมทั้งปวงด้วย จึงจะเป็นผู้ที่สามารถรู้แจ้งอริยสัจธรรมได้ ไม่ใช่เจริญความสงบ และอาศัยความสงบนั้นมารู้แจ้งสภาพธรรมโดยไม่ใช่เป็นผู้ที่มีปกติเจริญสติ อย่างนั้นไม่สามารถจะรู้แจ้งอริยสัจธรรมได้

ท่านที่ยังงง ยังสงสัย ยังหนักใจอยู่ ขอให้อุ่นใจในขั้นแรก คือ เป็นผู้ที่มีปกติเจริญสติ ไม่ต้องไปทำอะไรให้ลำบาก ให้เดือดร้อน ขณะหนึ่งที่สติเกิดจะเป็นปัจจัยให้เกิดสติครั้งต่อไป ขณะต่อไป วันพรุ่งนี้อาจจะไม่มีสติเกิดเลยสักขณะเดียว อีกวันหนึ่งก็อาจจะมีสติบ้างบางขณะ เล็กๆ น้อยๆ ก็อย่าเดือดร้อนใจ เพราะว่าความเดือดร้อนใจนั้นเป็นตัวตน หนาแน่นไหมที่จะต้องละ ซึ่งกว่าจะรู้ชัดในสภาพธรรมละเอียดขึ้น ทั่วขึ้น จนไม่หวั่นไหว และไม่เดือดร้อนได้ ก็ด้วยสติ ระลึกรู้ลักษณะที่เป็นนามธรรมและรูปธรรมตามความเป็นจริงไปเรื่อยๆ ทีละเล็กทีละน้อย อย่าคิดว่า การที่รู้ลักษณะสภาพธรรมตามความเป็นจริงทีละเล็กทีละน้อยนี้ จะไม่ใช่การที่จะทำให้รู้แจ้ง เพราะเหตุว่าการรู้แจ้งนั้น ไม่ใช่รู้แจ้งสภาพธรรมอื่นเลย นอกจากสภาพธรรมที่ปรากฏเป็นปกติ

เพราะฉะนั้น ไม่ต้องกลัว โดยคิดว่าจะต้องเจริญสติให้ต่อกันไปไม่หยุดเลย จึงจะประจักษ์ความเกิดดับของนามรูป นั่นไม่ใช่หนทาง แต่หนทางที่จะประจักษ์ความเกิดดับของนามธรรมและรูปธรรมโดยสภาพที่ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตนได้ ก็โดยที่ขณะใดสติเกิดและปัญญาที่อบรมมาแล้วสามารถรู้ชัดได้ แม้ว่าบางวันสติไม่เกิด แต่เพราะอบรมมาแล้ว เมื่อสติเกิดปัญญาก็สามารถรู้ชัดได้ ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 228