ผู้ใดก็ตามที่เข้าใจข้อปฏิบัติว่า จิตจะต้องสงบเสียก่อน ปัญญาจึงรู้ลักษณะของนามธรรม ของรูปธรรม ถ้าจะเรียนถามท่านผู้นั้นว่า สติมีลักษณะอย่างไร จะตอบได้ไหม โดยเฉพาะท่านที่เคยฝังใจว่า จะเจริญสมถภาวนาเสียก่อน และเอาสมถภาวนานั้นเป็นบาทยกขึ้นสู่วิปัสสนา ถ้าท่านผู้นั้นไม่ใช่เป็นผู้ที่มีปกติเจริญสติ ท่านผู้นั้นจะทราบลักษณะของสติที่ระลึกรู้ลักษณะสภาพของจิตที่สงบว่าไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตนได้ไหม ถ้าไม่เคยเจริญสติเป็นปกติ ไม่รู้ลักษณะของสติ จะยกอย่างไร อะไรยก ถ้าไม่ใช่ตัวตนยก เพราะฉะนั้น ก็ต้องเป็นตัวตนที่ยกขึ้นสู่วิปัสสนา และยกอย่างไร ในเมื่อปกติไม่เคยรู้ลักษณะของสติเลย ซึ่งท่านที่ไม่ได้เจริญสติปัฏฐานเป็นปกติในชีวิตประจำวัน จะไม่สามารถรู้ลักษณะของสติเลย

แต่ผู้ที่รู้ลักษณะของสติ แยกจากลักษณะของสมาธิ ก็เพราะเป็นผู้ที่มีปกติเจริญสติปัฏฐานในชีวิตประจำวัน ผู้ที่เจริญสติปัฏฐานเป็นปกติในชีวิตประจำวัน เป็นผู้ที่รู้ลักษณะของสติ เพราะฉะนั้น ไม่ใช่ว่าจะต้องไปสงบ หรือว่าเจริญสมถภาวนาเสียก่อน เพราะว่าสติ คือ สภาพที่ระลึกรู้ลักษณะของนามธรรมหรือรูปธรรมที่ปรากฏทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ โดยที่สติเป็นอนัตตา ผู้ที่เจริญสติเป็นปกติ โดยไม่เลือก ไม่เจาะจงสถานที่ หรืออารมณ์ ย่อมจะรู้ลักษณะของสติว่า สติมีลักษณะเป็นอนัตตาจริงๆ บังคับไม่ได้ว่า จะให้ระลึกรู้นามนั้น รูปนี้ เวลานั้น เวลานี้ สถานที่นั้น สถานที่นี้ แต่ลักษณะของสติ คือ สภาพที่กำลังระลึกรู้ ไม่หลงลืม ระลึกรู้ในลักษณะของปรมัตถธรรมที่กำลังปรากฏ แต่ไม่ใช่เป็นผู้ที่ตั้งใจไว้ว่า จะเจริญสมถภาวนาแล้วก็จะยกขึ้นสู่วิปัสสนา

ด้วยเหตุนี้ เรื่องของการเจริญสติปัฏฐาน ต้องเป็นเรื่องที่ละเอียดจริงๆ และพิสูจน์ตรวจสอบได้กับสภาพธรรม ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 227