แนวทางเจริญวิปัสสนา เล่ม ๔๖ ตอนที่ ๔๕๑ – ๔๖๐

ยากไหมที่จะแยกรู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมด้วยความรู้จริงๆ ซึ่งจะต้องอบรมจนกระทั่งเป็นความรู้จริงแต่ละทาง เป็นนามธรรมแต่ละทาง เป็นรูปธรรมแต่ละทางด้วย แต่ไม่ใช่มีตัวตนอยู่ในความทรงจำ และไปรอไว้ตรงนั้นไปรอไว้ตรงนี้ ถ้าเป็นในลักษณะนั้นตัวตนก็ยังอยู่เต็มที่ และขณะนั้นสภาพรู้ก็ดับไป ผ่านไป ความเป็นตัวตนก็ยังรอไว้ตรงหู ก็เลยไม่รู้ว่า เป็นเพียงแต่อาการรู้เสียง และสภาพที่รู้เสียงนั้นเป็นอย่างไร ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตนอย่างไร

แต่ก็ยากที่จะเอาการยึดถือนามธรรมและรูปธรรม การแฝงความรู้สึกว่าเป็นตัวตนซึ่งยังมีอยู่มากเหลือเกินออกได้หมด ต้องอาศัยการสังเกต สำเหนียก มนสิการจริงๆ เมื่อรู้ว่ายังแฝงอยู่ ยังเป็นตัวตนอยู่ จึงค่อยๆละ ค่อยๆคลายออกได้ทีละเล็กทีละน้อย จนกว่าจะดับเป็นสมุจเฉท