ปัจจัยที่ทำให้ตทาลัมพนะจิตเกิด
ผู้ถาม จิตที่ทำกิจตทาลัมพนะ เวทนาก็จะเป็นลักษณะตามจิตนั้นๆ
สุ. ถูกต้อง
ผู้ถาม ในบุคคลคนหนี่งจะมีจิตหลายประเภทที่ทำกิจตทาลัมพนะหรือเปล่า
สุ. หมายความว่าคนหนึ่งจะมีตทาลัมพนจิตได้กี่ประเภทใช่ไหม
ผู้ถาม มีจิตที่ทำกิจตทาลัมพนะได้กี่ประเภท
สุ. ก็แล้วแต่บุคคลถ้าเป็นคนที่เป็นบุคคลผู้เลิศ ก็จะมีตทาลัมพนะครบ ๑๑ ได้ อย่างสัตว์เดรัจฉานจะให้มหาวิบากไปทำตทาลัมพนกิจได้ไหม แล้วคนที่ไม่ มีปัญญาเกิดร่วมด้วยเลย จะให้มหาวิบากญาณสัมปยุตต์ไปทำตทาลัมพนกิจต่อจาก ชวนะได้ไหม
ผู้ถาม ถ้าสมมุติว่าชวนะนั้นจะมีตทาลัมพนะเกิดจะต้องเป็นวิถีทางปัญจทวารเท่านั้น
สุ. เมื่อรูปนั้นยังไม่ได้ดับ แล้วทางมโนทวารก็เกิดต่อได้ในอารมณ์ที่ เป็นปรมัตถ์ นี่เราจะไปรู้อะไร เราจะไปจำชื่อหรือว่าเราจะทำอะไร หรือเราจะเข้าใจลักษณะของสภาพธรรมซึ่งใครรู้ ใครแสดง ใครสอน และใครรู้ได้ เพราะว่าสิ่งที่กำลังปรากฏให้รู้แล้วก็ยังไม่รู้เลย
วิ. ตทาลัมพนะก็แล้วแต่ว่าอารมณ์ที่ปรากฏ เช่นทางปัญจทวาร ถ้ารูปยังไม่ดับ ปกติรูปที่เป็นสภาวรูปเว้นวิญญัติ และลักขณรูป ก็จะมีอายุ ๑๗ ขณะจิต เมื่อมีอารมณ์มากระทบกับปสาท ขณะนั้นก็ตั้งว่าเป็นอตีตภวังค์ ภวังคจลนะ ภวังคุปัจเฉทะ และก็มีปัญจทวาราวัชชนจิตเกิดขึ้นรำพึงนึกถึงอารมณ์นั้น เรื่อยไปสัมปฏิจฉันนะ สันตีรณะ โวฏฐัพพนะ ชวนะ และก็ตทาลัมพนะ เพราะเหตุว่ารูปนั้นยังมีอายุเหลืออยู่ ก็เป็นปัจจัยให้กรรมให้ผลเป็นตทาลัมพนะเกิดขึ้น ส่วนทางมโนทวารก็เป็นอารมณ์ที่ชัดเจน ทางมโนทวารจะมี ๒ วาระด้วยกันก็คือชวนวาระกับตทาลัมพนวาระ ถ้าเป็นอารมณ์ที่ชัดเจนก็เป็นปัจจัยให้ตทาลัมพนะเกิดด้วย ถ้าอารมณ์ไม่ชัดเจนก็เป็นแค่ถึงชวนวาระเท่านั้น ในส่วนของตทาลัมพนะที่จะเกิดต้องเป็นบุคคลที่เป็นกามบุคคลคือบุคคลนั้นปฏิสนธิในกามภูมิ สำหรับบุคคลที่เป็นพรหม อรูปพรหมก็จะไม่มีตทาลัมพนะเกิด ส่วนอารมณ์ก็ต้องเป็นกามอารมณ์เท่านั้นถึงจะมีตทาลัมพนะเกิดได้
ที่มา ...