ส.   เพราะเหตุว่าเป็นนิมิต เป็นเครื่องหมายที่จะให้กรรมนั้นทำให้ปฏิสนธิเกิดขึ้น เพราะเหตุว่าจิตทุกดวงต้องมีอารมณ์ โดยเฉพาะปฏิสนธิจิตของชาติต่อไป ต้องมีอารมณ์เดียวกับชวนะสุดท้ายก่อนจุติจิตของชาตินี้ ซึ่งไม่มีใครสามารถรู้ได้ว่า จุติจิตของใครจะเกิดขึ้นในขณะไหน หลังเห็น หลังได้ยิน หรือหลังคิดนึกเรื่องราวต่างๆ ถ้าขณะนี้ท่านผู้หนึ่งผู้ใดกำลังนึกคิดเรื่องหนึ่งเรื่องใด ทางมโนทวารวิถี แล้วจุติจิตก็เกิดต่อทำกิจเคลื่อนชีวิตจากความเป็นบุคคลนี้ สิ้นชีวิตลง บุคคลนั้นมีกรรมเป็นอารมณ์ เพราะเหตุว่าระลึกถึง คิดถึงกรรมหนึ่งกรรมใด

เพราะฉะนั้น จะใช้คำว่า กรรมอารมณ์ หรือกรรมนิมิตอารมณ์ หรือคตินิมิตอารมณ์ เป็นเครื่องหมายให้รู้ว่า เป็นอารมณ์ของจิตใกล้จะจุติซึ่งจะเป็นอารมณ์ของปฏิสนธิจิตในชาติต่อไป แต่เหมือนเดี๋ยวนี้ ไม่ต่างกันเลย กรรมนิมิตก็คือในขณะที่เห็น ได้ยินในขณะนี้เอง แล้วจุติจิตเกิด

เพราะฉะนั้น สิ่งที่กำลังปรากฏในขณะนี้เป็นกรรมนิมิตของปฏิสนธิจิตในชาติหน้า

ผู้ฟัง    ถ้าคิดถึงกรรมที่ทำไปแล้ว ก็เป็นกรรมอารมณ์

ส.   ค่ะ ถ้าคิดถึงกรรมที่ได้กระทำแล้วก็เป็นกรรมอารมณ์ ถ้าเห็นสถานที่ที่จะเกิด ขณะนั้นก็เป็นคตินิมิตอารมณ์ บางคนอาจจะเห็นไฟนรก หรือบางคนเห็นสวนนันทวันที่รื่นรมย์ หรือแล้วแต่จะปฏิสนธิในภพใดภูมิใด อุปมาเหมือนกับเห็นในฝัน ซึ่งดูเหมือนจริง ก็เป็นคตินิมิตสำหรับผู้จะปฏิสนธิ หลังจากจุติจิตของบุคคลนั้นดับลง แต่ให้ทราบว่า ก็คืออารมณ์ตามปกติธรรมดาอย่างนี้เอง แต่ที่ใช้คำว่า คตินิมิตบ้าง กรรมนิมิตบ้าง หรือกรรมอารมณ์บ้าง เพื่อแสดงให้เห็นว่า เป็นอารมณ์ของปฏิสนธิจิตในชาติหน้า เพราะเหตุว่าเป็นอารมณ์ของชวนะสุดท้ายก่อนจุติจิตของชาตินี้

ขณะนี้เห็น จุติจิตยังไม่เกิด ก็เป็นรูปารมณ์ แต่ถ้าเห็นแล้วจุติจิตเกิด ก็เป็นกรรมนิมิตของปฏิสนธิจิตในชาติต่อไป

ผู้ฟัง    คตินิมิตทางทวารทั้ง ๖ ใช่ไหมครับ

ส.   ทางมโนทวารอย่างเดียว ถึงได้ว่าเหมือนฝันไงคะ เหมือนเห็นในความฝัน